მასზე:
1. ასათიანი გურამი-თანამედროვე
სულები (თბილი 1983 წელი)
2. აფხაიძე შალვა-წერილები
და მოგონებები (თბილისი 1969 წელი)
3. ბარამიძე ალექსანდრე-ნარკვევები
ქართული ლიტერატურის ისტორიიდან (თბილისი 1964 წელი)
4. გამოჩენილ ადამიანთა
ცხოვრების ეპიზოდები-კრებული (თბილისი 2008 წელი)
5. თავბერიძე ელგუჯა-სანიტარული
დღე, წერილები, ესეები (ქუთაისი 2005 წელი)
6. მგელაძე გუგული მე
ვარ ჯარისკაცი ჩემი ერისა; წმინდა სახარება (თბილისი 1990 წელი)
7. ქრისტომათიული კრიტიკა-XIX
საუკუნე (თბილისი 2003 წელი)
8. ჩხეიძე როსტომი ბედი
პავლე ინგოროყვასი-ბიოგრაფიული რომანი (თბილისი, ლომისი 2003 წელი)
9.ჩხეიძე როსტომი-ბედი
პავლე ინგოროყვასი (1994 წელი თბილის)
10. ჩხეიძე როსტომი ბილიკები
თბილისი 1990 წელი
11. ჩხენკელი თამაზი-მწვანე
ბივრტი (ბათუმი 2002 წელი)
12. ჯიბლაძე გიორგი-კრიტიკული
ეტიუდებიXIII თბილისი 1985 წელი.
Gguguli mgelaZe : ,, me var jariskaci Cemi erisa ,,
prologis magier
...sibneleSi,sanTlis mTrTolvare SuqiT TandaTanobiT naTdeba ori saflavi .erTSi eqvTime TayaiSvili ganisvenebs, meoreSi-pavle ingoroyva.saidanRac,SoreTida nikveTeba p. ingoroyvas napovni gasaRebiT amoxsnili pirveli sagalobeli: ,,gixaroden qalwulTa siqadulo”, saukuneTa manZilze dadumebuli meaTe saukunis qarTuli musika..iseve rogorc diadia Zveli xuroTmoZRvrebis Zeglebi: sveticxoveli, gelaTi, bagratis taZari, kaxeTis alaverdi, taoklarjeTis bana da oSki, aseve diadia amave epoqis galobani...am taZrebSi rom sruldeboda.
ori saflavi, oriTav Sewiruli raindi saqarTvelosi.pavl eingoroyva da eqvTime TayaiSvili!oridam Svrali gverdigverd aris dasaflavebuli didubis panTeonis marjvena kuTxeSi.aseineba gangebam.
RmerTo,rabednierni arian sikeTisTvis devnilni da amavedros raubedurni, radganac sikeTisTvis iqnen devnilni...
erT-erTis bazaltisqvian saflavs mxolod saxeli aweria:
pavle ingoroyva.
* * *
paliastomi. Sors, SuatbaSi---navi.
navSi patara biWi. wigniT xelSi.
ise ujavrdeboda : amden kiTxvas---xandaxan momexmareo.
xeli rom aravis SeeSala, pavle gaipareboda saxlidan, gavidoda naviT kaparwinidan paliastomSi ,niCbebs xels uSvebda da kiTxulobda mzis Casvlamdeda ase yovel,cismare dRes!
(iese mama gaxldaT b-nipavlesi.roca is ukve davaJkacebul Svils, TbilisSi estumra, Tvali gadauvlia quCaSi usaqmurad moxetiale xalxi saTvis da ukiTxavs:
-amaT yanebi sadaaqvT?
-Sen rom Toxni isaa amaTiyanebio-upasuxniapavles.
-xoo!...maSin me meti undavimuSaoo,-uTqvamsieses).
...sworedmaSin, iq,kaparWinaSi eyreboda safuZveli did aleqsandriels, romelmac 20 wlisam(!) ukve gamosca qarTuli sasulieropoeziis anTologia.
,,aleqsandrieli” mas guram asaTianma uwoda. masve ekuTvnis sityvebi:
,,pavle ingoroyvas mier warmatebiT dagvirgvinebul bevr did da keTil saqmeTa bevr sayovelTaod cnobil monapovarTa mwkrivSi. erTi ,,rigiTi”damsaxurebac dgas---ilia WavWavaZis nawerebis sruli krebulis gamocema...am gamocemis avtors rom sxvaaraferi gaekeTebina, esec savsebiT eyofoda qarTveli xalxis winaSe valis mosaxdelad .aseve eyofoda erTi mecnieris saxels,1913 wles (!) gamocemuli qarTuli sasuliero poeziis anTologia...”
esaris pirveli cda imis Cawerisa, risi momswrec var ,rac gadmocemiT vici.racze pirad maxsovs, rac uceb magondeba didi mecnieris, pavle ingoroyvas cxovrebidan. zogjer yofiTi xasiaTis detalic xatavs pirovnebis saxes, srulyofs mis portrets.
prologis magier
...sibneleSi,sanTlis mTrTolvare SuqiT TandaTanobiT naTdeba ori saflavi .erTSi eqvTime TayaiSvili ganisvenebs, meoreSi-pavle ingoroyva.saidanRac,SoreTida nikveTeba p. ingoroyvas napovni gasaRebiT amoxsnili pirveli sagalobeli: ,,gixaroden qalwulTa siqadulo”, saukuneTa manZilze dadumebuli meaTe saukunis qarTuli musika..iseve rogorc diadia Zveli xuroTmoZRvrebis Zeglebi: sveticxoveli, gelaTi, bagratis taZari, kaxeTis alaverdi, taoklarjeTis bana da oSki, aseve diadia amave epoqis galobani...am taZrebSi rom sruldeboda.
ori saflavi, oriTav Sewiruli raindi saqarTvelosi.pavl eingoroyva da eqvTime TayaiSvili!oridam Svrali gverdigverd aris dasaflavebuli didubis panTeonis marjvena kuTxeSi.aseineba gangebam.
RmerTo,rabednierni arian sikeTisTvis devnilni da amavedros raubedurni, radganac sikeTisTvis iqnen devnilni...
erT-erTis bazaltisqvian saflavs mxolod saxeli aweria:
pavle ingoroyva.
* * *
paliastomi. Sors, SuatbaSi---navi.
navSi patara biWi. wigniT xelSi.
ise ujavrdeboda : amden kiTxvas---xandaxan momexmareo.
xeli rom aravis SeeSala, pavle gaipareboda saxlidan, gavidoda naviT kaparwinidan paliastomSi ,niCbebs xels uSvebda da kiTxulobda mzis Casvlamdeda ase yovel,cismare dRes!
(iese mama gaxldaT b-nipavlesi.roca is ukve davaJkacebul Svils, TbilisSi estumra, Tvali gadauvlia quCaSi usaqmurad moxetiale xalxi saTvis da ukiTxavs:
-amaT yanebi sadaaqvT?
-Sen rom Toxni isaa amaTiyanebio-upasuxniapavles.
-xoo!...maSin me meti undavimuSaoo,-uTqvamsieses).
...sworedmaSin, iq,kaparWinaSi eyreboda safuZveli did aleqsandriels, romelmac 20 wlisam(!) ukve gamosca qarTuli sasulieropoeziis anTologia.
,,aleqsandrieli” mas guram asaTianma uwoda. masve ekuTvnis sityvebi:
,,pavle ingoroyvas mier warmatebiT dagvirgvinebul bevr did da keTil saqmeTa bevr sayovelTaod cnobil monapovarTa mwkrivSi. erTi ,,rigiTi”damsaxurebac dgas---ilia WavWavaZis nawerebis sruli krebulis gamocema...am gamocemis avtors rom sxvaaraferi gaekeTebina, esec savsebiT eyofoda qarTveli xalxis winaSe valis mosaxdelad .aseve eyofoda erTi mecnieris saxels,1913 wles (!) gamocemuli qarTuli sasuliero poeziis anTologia...”
esaris pirveli cda imis Cawerisa, risi momswrec var ,rac gadmocemiT vici.racze pirad maxsovs, rac uceb magondeba didi mecnieris, pavle ingoroyvas cxovrebidan. zogjer yofiTi xasiaTis detalic xatavs pirovnebis saxes, srulyofs mis portrets.
minda yvelaferi dokumenturi simarTliT giamboT, rac wlebis manZilze aRibeWda Cems mexsierebaSi...yovelgvari qronologiis gareSe, ise, rogorc magondeba.
iyo ,,Tavmdabali, mowyale, sulgrZeli”. yvelas yvelaferSi miutevebda, magram aravis apatiebda augs misqveyanaze.
aravis!
roca misi wigni ibeWdeboda, ocdaoTxi saaTi stambaSiiyo, maSinac ki , rodesac sisxls anTxevda. mTeliTavisi cxovreba tuberkuloziT iyo avad. maSin esseni jerkidev ganukurnavad iTvleboda.
stambis TanamSromlebma miambes. erTxel gaxarebuli Semovarda CvenTan(,,merCules”gamocemisperiodSi) Tavisi ganuyreli, uzarmazari portfeliT da gviTxra:
,,---undagagaxaroT!! velaparake gamomcemlobis direqtors da man nebadagvrTo kviradResmuSaobisa !”
baton pavles odnavieWvic kiar hqonda,rome sambavi yvelas Zlier unda gahxareboda!
erTxel Cavacivdi: modivaWrobis ministrTan mivideT ,,volgis” Taobaze, miTumetes, guruli kacia...Sen uarsargetyvis-meTqi.
es is periodia, rodesac manqanebs jerkidev vaWrobis saministro anawilebda da ara ceka. (Tavs vervikaveb, da cotas gadavuxvev: erTxel giga lorTqifaniZe mosula cekaSi da ,,volga” uTxovia, iq kategoriulad uTqvamT:,,volgas” CvenarvanawilebTo”
gigas SeuniSnavs: ,, volgas “ kiara ,,voblasac” TqvenanawilebTo”)
hoda, rogorc iqna, daviyolie b-nipavle da vaWrobis saministroSi mivediT ,, volgis” mosapoveblad (amaSi sami filmis sadadgmo honorari unda gadamexada, rasac eqvsiwlis Sroma mounda).
minis Tri mosacdelSi batonma pavlem Cveulebisamebr, gaxsna Tavisi uSvelebeli porTfeli, romelic erTfuTs mainc iwonida---arvaWarbeb---da wignebSi qeqva daiwyo. movagone, uTxari mdivanis vinaxar da SegiSvebs-meTqi.,,moica kaco---mipasuxa---xomxedav , rigia !” bolosdabolos mdivanma qalma icon b-nipavle da urigod SeuSva minisTrTan. zustad 50 wuTi dahyo kabinetSi, gamovida gabrwyinebuli TvalebiT.Sevxede Tu ara,vifiqre, rom ,,volga,, jibeSigvedo. Mmec gadamedo misi ganwyobileba, uxmod Caviare kibe <gavaCereT taqsi”,CavsxediT. mTeli gza ,,taq-taq”iZaxda aRelvebuli da sadRac Sors iyureboda.saxls rom miuaxlovdiT,veRar moviTmine da vkiTxe:
--rodis unda mivideT?
--sad unda mivideT?
isev sadRac Sors
iyureboda
--maRaziaSi.
--romel maRaziaSi?
-,,volga”ar unda
miviyvanoT?
--,,volga”gaikvirva—xo!—gamoerkva
fiqrebidan,--iqneba kaco ,,volga” aba ar iqneba?!
,,mtkvari” rom
davarqvaT?—isev Cafiqrda da ganagrZo:---ise,saocrad ganaTlebuli kaci yofilaes
Cveni ministry!gadavuSale saqarTvelos
ruka…yvela Cvens tkivilSi SesaniSnavad erkveva…”
Hoi sakvirvelebav”yvela im problemis
wamali,marneulia es Tu sxva raioni,mas ukve maSin qonda mofiqrebuli,meoTxedi
saukunis win. Qonda da dadioda am Tavisi uSvelebeli porTfeliT,yoveldRe Tu ara
dRegamoSvebiT mainc,im dawesebulebaSi,romelsac ceka qvia.dadioda es
moxuci,filtvebdasneulebuli,natanji kaci da... vin uwyis rom mieRoT da egdoT
misTvis yuri……iqneb ar yofiliyo dRes Cvens Tavs amdeni Tavsatexi da gulsaklavi
problema .
xom mixvdiT,mkiTxvelo,rom
mTeli 50wuTi,romelic b—nma pavlem ministrTan dahyo,laparaki hqondaT saqarTvelos
saWirboroto sakiTxebze da mxolod amaze.gaxarebuli ki imitom gamovida
kabinetidan,rom mousmines.oRond bedis ironiisaa,rom iman mousmina,visac araferi
SeeZlo.taqsSi ki ratomRa dumda?
xSirad icoda ase..uecriv
fiqri waiRebda xolme,raze fiqrobda?es mxolod iman icoda.
Enis sakiTxze Camovarda
erTxel laparaki.
Aseti ram gviambo:
konsantinepolSi yofila
sxvebTan erTad.ori somexi mweralic axldaT.bukinistebis maRaziaSi somxebi
erTmaneTs TavianT enaze gamolaparakebian ,axalgazrda gamyidvel gogos jer Turme
feri daukargavs ,mere ki ugonod dacemula iatakze.Zlivs moubrunebiaT.mere
gairkva, Turme am axalgazrda gogonas winapari somexi yolia,Tviton arcerTi
sityva ar codnia somxuri,arc ohjaxSi icoda vinmem es ena,roca Tavis mama-papaTa
enaze saubari mousmenia,raRac idumalma Zalam SesZra Turme.
,,--ai e saris ena!—Tqva
maSin b-nma pavlem.—ganuyofeli nawili sulisa,adamianis mrwamsisa,risi moSlac m
qveyanaze arafers ZaluZs”(sityvebis sisworisa ra mogaxsenoT azri ki es iyo)
Oocian wlebSi b—ni konstantine
gamsaxurdia,pavles Zmadnafici,moskovis ,,butirskis” cixeSi ijda (erTkacian
sakanSi).b-n pavles mouxerxebia da patara baraTi Seugzavnia tusaRisTvis : ama
da am dros Savi CoxiT Cavivli, ise rom Seni saknis fanjridan vCandeo! (,,sulis
simxnevisaTvis”—rogorc TviTon ambobda)
zustad baraTSi naxseneb dros Cauvlia cixis win,Sav coxaSi gamowyobil konstantines Zmadnafics,pavle ingoroyvas (isini oTxni iyvnen,Zmadnaficebi: p.ingoroyva, k.gamsaxurdia, a.abaSeli da v.kotetiSvili. arsebobs foto: oTxni aSoltili axalgazrda kaci Sav CoxebSi. es swored isini arian)
ra iyo es?
Cemis azriT,eniT gamouTqmeli ulamazesi aqcia megobrobisa.
ramdenime dRis Semdeg ki pavlem konstantines Seugzavna pirsaxoci,romelzec amoqarguli iyo sityvebi: ,,dila mSvidobisa!”
es sityvebi pavles meuRles,q-n qeTo baqraZes amouqargavs Tavisi xeliT.
pirsaxoci patimars iseT adgilas daukidia,rom gaRviZebisTanave TvalSi moxvedroda.
---yovel dilas, roca gaviRviZebdi,--- ambobda Turme mere b-ni konstantine,--TiTqos mTeli Cemi eri mesalmebodao!
amaRelvebeli faqtia!
konstantine gamsaxurdias ganTavisuflebis Taobaze imdenjer Cavida moskovSi da ise moabezra Turme maSindel Ceka-s ufross Tavi,rom moTminebidan gamosuls uyvirao: ,,илиарестуйтеэтогоингорокваилижеосвободитегамсахурдиа”
gasakviria,magram bedma ar gaswira eris Svili.
gamsaxurdia gaaTavisufles.
pavles meuRle qeTevan baqraZe-ingoroyva,romlis naTel xsovnas uZRvna pavlem Tavisi ,,giorgi merCule” enciklopediuri ganaTlebis qali gaxldaT. Arsebobs imdroindeli sakmaod cnobili foto—iv.javaxiSvili peterburgel qarTvel student qalebTan.erT-erTi imaTTagani qeTevan baqraZea,pavle ingoroyvas meuRle da megobari.bevr RirsebasTan erTad SesaniSnavi pianistic yofila.erT dRes pavles uTqvams---xeli meSleba muSaobaSi,nu daukravo.is dRe iyo da is,qeTo roials aRar gahkarebia.ar SemiZlia ar aRvniSno siuxve misi sulisa:axalwlis wina dRes viRac xnier kacs Cauvlia maTi saxlis win(ZerJinskis quCaze cxovrobdnen) romelic gahyviroda : ,,дровапилить,дрова пилить!” q-n qeTom uxmo Turme muSakacs.romelic wyneTeli aRmoCnda da 25 maneTi aCuqa,gancvifrebuli kaci rom wavida,pavles RimiliT uTqvams: qeTo,mTeli Cemi honorari rogor gaatane im kacso?
-Sen warmoidgine pavlik(ase eZaxda) rogor unda uWirdes kacs,rom axaliwlis wina Rames ojaxi miatovos da wyneTidan SeSis saWrelad TbilisSi Cavideso!
(b-ni pavles mier monayoli es ambavi erT-erT Cems filmSi gamoviyene),--
1937 welma q-ni qeTo SiSiT daavada.dauWires erTaderTi Zma,inJineri giorgi baqraZe.pavle raRac saswauliT gadarCa: erTma nacnobma,Tanamdebobis pirma,urCia qalaqidan gasuliyo.qeTo da pavle xaSmSi wavidnen,qeTos sofelSi (iq naTesavebi hyavdaT) amis Semdeg,sakmaod xSirad (rogorc mere Tbiliseli mezoblebi hyvebodnen) SuaRamisas,ingoroyvebis binis karze ismoda kakuni.Tu ras niSnavda mezoblebisaTvis es kakuni , amaze meore dRes Sexvedris dros,erTmaneTisadmi mipyrobili Tvalebi laparakobdnen.uZilo,sasowarkveTili Tvalebi!
ocdaCvidmeti wlis saSinelebebma rom Caiara,erT susxian dRes,b-ni pavle,neli,mZime nabijiT mouyveba CitaZis quCas (neli nabijiT ara aRmarTis,ufro porTfelis simZimis gamo).erTi ucnobi kaci xan CamorCeba,xan isev win gauswrebs da akvirdeba.mere gaocebuli ekiTxeba:000Tqven pavle ingoroyva ara xarT?..ki magram rogor?!ranairad!---gakvirvebuli iyo kaci---Tqven xom im siaSi iyaviT? dasaxvretTa siaSi!..erT Rames gamogiZaxes kidec!..ra saswaulma gadagarCinaT!
arsebobs ganvlilis xelaxali,ganmeorebiTi gancda.swored es daemarTa pavles meuRles,qeTos.im ucnauri Sexvedris Semdeg,qals tvinSi sisxli Caeqca.xangrZlivi avadmyofobis dros aravis ar ikarebda pavles garda.qmari meuRlis sarecels ar Sordeboda arc dRe arc Rame---gardacvalebamde.asrulebda yvela rangis movaleobas.
ocdaCvidmetma welma mainc gaakeTa Tavisi Savi saqme!
axalgazrdobaSi b-ni pavle ise TavdaviwyebiT yofili Seyvarebuli q-n qeToze rom erTxel sasowarkveTils Tavis mokvlis mizniT tyvia usvria.mere es tyvia eqimebs sxeulidan ar amoaRebina...saflavSi Caitana.
konstantine gamsaxurdiam,qalbatoni qeTos dakZalvis Semdeg.qelexze,sazogadoebas daaxloebiT aseTi sityvebiT mimarTa:megobrebo,me rom dRes TqvenTan var, es mxoloddamxolod pavles Rvawlia.Tu ara pavle,me dRes cocxali ar viqnebodi.mTeli Cemi cxovreba fuTi qvebiT datvirTulma rom viaro,me pavles amags ver gadavixdio!
1938 weli.TiTqos yvela saSinelebam Caiara.magram...
ara!
pavle ingoroyva erT oficialur dawesebulebaSia dabarebuli.sanam kabinetSi Seva,karebSi kaci SeefeTeba.
es kaci simon yauxCiSvilia.
Sublze ofli.xelebis odnav SesamCnevi kankali.
Sexedes erTmaneTs!
ramdeni ramaa am SexedvaSi!..
erTi ukve iyo im kabinetSi!...
jojoxeTi axla meores elis.
...naxevari kabineti sibneleSia.naxevari magidis lampiT ganaTebuli.lampa gamxdari da gafiTrebuli kacis saxes anaTebs.mxolod mas!es kaci p.ingoroyvaa.
sibneleSi muStad Sekruli satana zis.mxolod pensnes SuSebma gaielves ramdenjerme.saocari kontrastia..sibnele da sinaTle.
,,stalins moxsenda Tqveni moRvaweobis Sesaxeb.stalinma Tqven gapatiaT!..”---gaisma amazrzenad.es zusti sityvebia, ,,stalinma Tqven gapatiaT!”
vin vis ra apatia ?!
,,giorgi merCuleze” muSaobis dros gaurTulda tuberkulozi (misi axalgazrdobis avadmyofoba).sisxls iRebda da ise werda.movida eqimi mixako mgelaZe (biZa gaxldaT Cemi g.mg.) es kaci Zalian uyvarda pavles.es patara,koWli kaci,raRac ganuzomel sicocxlis Zalas afrqvevda yvelgan,sadac ki gamoCndeboda.gaujavrda: --es sisxli SeiZleba ise wagcdes,rom veRarc gaaCeroo! aukrZala muSaoba.dauniSna woliTi reJimi.rogorc ki eqimi wavida,pavle im wamsve wamodga,magidas miujda da muSaoba gaagrZela.
werda qarTveli xalxis aTasgverdian matianes.
qviSxeTSi isvenebdnen,kerZo binaSi.
bevrs muSaobda.gadaiRala.erTbaSad Tvals daubnelda.aRmoxda:--nuTu ver vaswreb!
sulis siRrmidan aRmoxda!
afrines depeSa TbilisSi k.gamsaxurdiasTan.meore dResve b-ni konstantine ori profesoris TanxlebiTa da yvela naori wamlebiT qviSxeTSi gamoecxada.
TbilisSi Semodgoma idga,baraqiani da guluxvi.batoni konstantine gvestumra.ukve xanSi iyo ,magram sportuli tyavis qurTuki ecva,cali xeli axalgazrdulad,gverdulad hqonda jibeSi,meore xeliT ulamazesi dobermani eWira SesabmeliT.
---gawi eg ZaRli! --- SemosasvlelSive uTxra pavlem.
---nu geSinia,ar gikbens. ---daamSvida konstantinem.
---rom mikbinos?
---ar gikbens!
---ki magram,rom mikbinos?! --- ar eSveboda pavle.
---geubnebi ar gikbens-meTqi.---odnav gabrazda konstantine.
---ki meubnebi,magram mainc rom mikbinos?!
moked iseTi sayureblebi iyvnen,iseTi uSualoni , rom me gavifiqre: yovel WeSmarit Semoqmed adamianSi sicocxlis bolomde rCeba raRac bavSvuri...
dasxdnen tablasTan,dabal skamebze,mec gavbede da maT mivujeqi.b-ni konstantine Zlier amayi kaci gaxldaT,magram unda genaxaT,ra pativiscemas iCenda Tavisi Zveli megobrisadmiTU aravin miwyens,amasac vityvi ,rom pavle ingoroyva iyo , albaT erTaderTi kaci,romelsac b-ni konstantine bevr rameSi eTaTbireboda.RmerTo,sad iyo magnitofoni am ori tkbilmoubari megobris laparaki rom Caewera kacs.ra sibrZne mWevrmetyvelebda im saRamos.cota Rvinoc miirTves vaxSamTan erTad.bevri ram moigones da karga gulianadac icines.icines ki ai raze :
erTi maTi kolega,mecnieri kaci ,moskovSi,sastumro ,,ukrainaSi,, cxovrobda Turme.asakis gamo mexsiereba xandaxan Ralatobda,da erTxel,sastumroSi dabrunebuls,administratorisaTvis gasaRebi rom unda gamoerTmia , Tavisi oTaxis nomeri daviwynia.xva gza rom ar iyo,administratorisaTvis Tavisi gvari ,rogorc sxvisi,ise dausaxelebia: aseTi da aseTi kaci romel oTaxSi cxovrobso.
---idite,tovariSC, uJe pozdno! (Tormet saaTze meti yofila) --- uTqvams administrators—etot tovariSC davno uJe spit.
---kak eto spit !? ---guli mosvlia Cvens pativcemul mecniers—etot tovariSC ,,ia”!__ uTqvams.
amaze administrator sul gagiJebula.mokled am ambavs yvebodnen,icinodnen da erTmaneTs amxnevebdnen---aseTi rame CvenTvis gamoricxuliao.
mere odnav moiwyines.bolos konstantineb Tqva:
---da rogorc mdinareni midian da aRar modian,agre ilevian dReni da Tan miaqvT natamalni Cveni sulisa da xorcisa.
---taq !_-- daudastura batonma pavlem.
mere konstantine me momitrialda,erTxans miyura da mere miTxra:
---yvamwvilo,gatyob ara gaqvs wakiTxuli Cemi ,,daviT aRmaSenebeli! ”
gavSri.xma ver amoviRe.arada wakiTxuli mqonda,magram rasakvirvelia,ar maxsovda,rom zemoT moyvanili citata ,,aRmaSenebelis” mesame wignidan iyo.
ra saocari Zala aqvs nawers.ramdeni ramis amokiTxva SeiZleba striqonebs miRma.
b-ni pavles arqivSi wavawydi erTi bewo qaRalds,sadac istoriuli mniSvnelobis ramdenime sityva weria: ,,pavle! CemTan mosvla ukve saSiSi aRaraa.Seni eqvTime”.
amas TariRi ar aweria.mas TariRi ar sWirdeba.arc axsna eriskaci,Tavis droze rom guSagad gahyva saqarTvelos auracxel qonebas,mis saganZurs,suls,mis istorias,raTa aTenuli wlebi eSimSila ucxo mxareSi,da Semdeg Rrmad moxucebuls kidev ufro gamdidrebuli daebrunebina es ganZi Tavisi qveynisTvis,es kaci swerda pavle ingoroyvas,rom masTan misvla ukve saSiSi aRar aris; rom amisTvis mas aRar daiWerdnen, ar awamebdnen ,sikvdiliT ar dasjidnen!
ramdeni ram aris am uZiro patara baraTSi!
oTxmocdaxuTis rom Sesrulda,cxonebulma nodar dumbaZem inaxula. ძალიან უყვარდა ნოდარი.ნიჭიერ ადამიანად თვლიდა. აღტაცებული იყო მისი იუმორით და მახვილგონიერებით. პავლე შეუძლოდ იყო მისი მაშინ და იწვა. ნოდარი სასთუმალთან დაუჯდა. გულითადი, მზიანი საუბარი ჰქონდათ. მიუხედავად წლოვანებისა მოხუცს გონება ნათელი ჰქონდა (განსაკუთრებით იმ საკითხებში რაც საქართველოს ეხებოდა). მათი საუბრის დროს კიდევ ერთხელ მოვისმინე ბ-ნი პავლეს აზრი:
zustad baraTSi naxseneb dros Cauvlia cixis win,Sav coxaSi gamowyobil konstantines Zmadnafics,pavle ingoroyvas (isini oTxni iyvnen,Zmadnaficebi: p.ingoroyva, k.gamsaxurdia, a.abaSeli da v.kotetiSvili. arsebobs foto: oTxni aSoltili axalgazrda kaci Sav CoxebSi. es swored isini arian)
ra iyo es?
Cemis azriT,eniT gamouTqmeli ulamazesi aqcia megobrobisa.
ramdenime dRis Semdeg ki pavlem konstantines Seugzavna pirsaxoci,romelzec amoqarguli iyo sityvebi: ,,dila mSvidobisa!”
es sityvebi pavles meuRles,q-n qeTo baqraZes amouqargavs Tavisi xeliT.
pirsaxoci patimars iseT adgilas daukidia,rom gaRviZebisTanave TvalSi moxvedroda.
---yovel dilas, roca gaviRviZebdi,--- ambobda Turme mere b-ni konstantine,--TiTqos mTeli Cemi eri mesalmebodao!
amaRelvebeli faqtia!
konstantine gamsaxurdias ganTavisuflebis Taobaze imdenjer Cavida moskovSi da ise moabezra Turme maSindel Ceka-s ufross Tavi,rom moTminebidan gamosuls uyvirao: ,,илиарестуйтеэтогоингорокваилижеосвободитегамсахурдиа”
gasakviria,magram bedma ar gaswira eris Svili.
gamsaxurdia gaaTavisufles.
pavles meuRle qeTevan baqraZe-ingoroyva,romlis naTel xsovnas uZRvna pavlem Tavisi ,,giorgi merCule” enciklopediuri ganaTlebis qali gaxldaT. Arsebobs imdroindeli sakmaod cnobili foto—iv.javaxiSvili peterburgel qarTvel student qalebTan.erT-erTi imaTTagani qeTevan baqraZea,pavle ingoroyvas meuRle da megobari.bevr RirsebasTan erTad SesaniSnavi pianistic yofila.erT dRes pavles uTqvams---xeli meSleba muSaobaSi,nu daukravo.is dRe iyo da is,qeTo roials aRar gahkarebia.ar SemiZlia ar aRvniSno siuxve misi sulisa:axalwlis wina dRes viRac xnier kacs Cauvlia maTi saxlis win(ZerJinskis quCaze cxovrobdnen) romelic gahyviroda : ,,дровапилить,дрова пилить!” q-n qeTom uxmo Turme muSakacs.romelic wyneTeli aRmoCnda da 25 maneTi aCuqa,gancvifrebuli kaci rom wavida,pavles RimiliT uTqvams: qeTo,mTeli Cemi honorari rogor gaatane im kacso?
-Sen warmoidgine pavlik(ase eZaxda) rogor unda uWirdes kacs,rom axaliwlis wina Rames ojaxi miatovos da wyneTidan SeSis saWrelad TbilisSi Cavideso!
(b-ni pavles mier monayoli es ambavi erT-erT Cems filmSi gamoviyene),--
1937 welma q-ni qeTo SiSiT daavada.dauWires erTaderTi Zma,inJineri giorgi baqraZe.pavle raRac saswauliT gadarCa: erTma nacnobma,Tanamdebobis pirma,urCia qalaqidan gasuliyo.qeTo da pavle xaSmSi wavidnen,qeTos sofelSi (iq naTesavebi hyavdaT) amis Semdeg,sakmaod xSirad (rogorc mere Tbiliseli mezoblebi hyvebodnen) SuaRamisas,ingoroyvebis binis karze ismoda kakuni.Tu ras niSnavda mezoblebisaTvis es kakuni , amaze meore dRes Sexvedris dros,erTmaneTisadmi mipyrobili Tvalebi laparakobdnen.uZilo,sasowarkveTili Tvalebi!
ocdaCvidmeti wlis saSinelebebma rom Caiara,erT susxian dRes,b-ni pavle,neli,mZime nabijiT mouyveba CitaZis quCas (neli nabijiT ara aRmarTis,ufro porTfelis simZimis gamo).erTi ucnobi kaci xan CamorCeba,xan isev win gauswrebs da akvirdeba.mere gaocebuli ekiTxeba:000Tqven pavle ingoroyva ara xarT?..ki magram rogor?!ranairad!---gakvirvebuli iyo kaci---Tqven xom im siaSi iyaviT? dasaxvretTa siaSi!..erT Rames gamogiZaxes kidec!..ra saswaulma gadagarCinaT!
arsebobs ganvlilis xelaxali,ganmeorebiTi gancda.swored es daemarTa pavles meuRles,qeTos.im ucnauri Sexvedris Semdeg,qals tvinSi sisxli Caeqca.xangrZlivi avadmyofobis dros aravis ar ikarebda pavles garda.qmari meuRlis sarecels ar Sordeboda arc dRe arc Rame---gardacvalebamde.asrulebda yvela rangis movaleobas.
ocdaCvidmetma welma mainc gaakeTa Tavisi Savi saqme!
axalgazrdobaSi b-ni pavle ise TavdaviwyebiT yofili Seyvarebuli q-n qeToze rom erTxel sasowarkveTils Tavis mokvlis mizniT tyvia usvria.mere es tyvia eqimebs sxeulidan ar amoaRebina...saflavSi Caitana.
konstantine gamsaxurdiam,qalbatoni qeTos dakZalvis Semdeg.qelexze,sazogadoebas daaxloebiT aseTi sityvebiT mimarTa:megobrebo,me rom dRes TqvenTan var, es mxoloddamxolod pavles Rvawlia.Tu ara pavle,me dRes cocxali ar viqnebodi.mTeli Cemi cxovreba fuTi qvebiT datvirTulma rom viaro,me pavles amags ver gadavixdio!
1938 weli.TiTqos yvela saSinelebam Caiara.magram...
ara!
pavle ingoroyva erT oficialur dawesebulebaSia dabarebuli.sanam kabinetSi Seva,karebSi kaci SeefeTeba.
es kaci simon yauxCiSvilia.
Sublze ofli.xelebis odnav SesamCnevi kankali.
Sexedes erTmaneTs!
ramdeni ramaa am SexedvaSi!..
erTi ukve iyo im kabinetSi!...
jojoxeTi axla meores elis.
...naxevari kabineti sibneleSia.naxevari magidis lampiT ganaTebuli.lampa gamxdari da gafiTrebuli kacis saxes anaTebs.mxolod mas!es kaci p.ingoroyvaa.
sibneleSi muStad Sekruli satana zis.mxolod pensnes SuSebma gaielves ramdenjerme.saocari kontrastia..sibnele da sinaTle.
,,stalins moxsenda Tqveni moRvaweobis Sesaxeb.stalinma Tqven gapatiaT!..”---gaisma amazrzenad.es zusti sityvebia, ,,stalinma Tqven gapatiaT!”
vin vis ra apatia ?!
,,giorgi merCuleze” muSaobis dros gaurTulda tuberkulozi (misi axalgazrdobis avadmyofoba).sisxls iRebda da ise werda.movida eqimi mixako mgelaZe (biZa gaxldaT Cemi g.mg.) es kaci Zalian uyvarda pavles.es patara,koWli kaci,raRac ganuzomel sicocxlis Zalas afrqvevda yvelgan,sadac ki gamoCndeboda.gaujavrda: --es sisxli SeiZleba ise wagcdes,rom veRarc gaaCeroo! aukrZala muSaoba.dauniSna woliTi reJimi.rogorc ki eqimi wavida,pavle im wamsve wamodga,magidas miujda da muSaoba gaagrZela.
werda qarTveli xalxis aTasgverdian matianes.
qviSxeTSi isvenebdnen,kerZo binaSi.
bevrs muSaobda.gadaiRala.erTbaSad Tvals daubnelda.aRmoxda:--nuTu ver vaswreb!
sulis siRrmidan aRmoxda!
afrines depeSa TbilisSi k.gamsaxurdiasTan.meore dResve b-ni konstantine ori profesoris TanxlebiTa da yvela naori wamlebiT qviSxeTSi gamoecxada.
TbilisSi Semodgoma idga,baraqiani da guluxvi.batoni konstantine gvestumra.ukve xanSi iyo ,magram sportuli tyavis qurTuki ecva,cali xeli axalgazrdulad,gverdulad hqonda jibeSi,meore xeliT ulamazesi dobermani eWira SesabmeliT.
---gawi eg ZaRli! --- SemosasvlelSive uTxra pavlem.
---nu geSinia,ar gikbens. ---daamSvida konstantinem.
---rom mikbinos?
---ar gikbens!
---ki magram,rom mikbinos?! --- ar eSveboda pavle.
---geubnebi ar gikbens-meTqi.---odnav gabrazda konstantine.
---ki meubnebi,magram mainc rom mikbinos?!
moked iseTi sayureblebi iyvnen,iseTi uSualoni , rom me gavifiqre: yovel WeSmarit Semoqmed adamianSi sicocxlis bolomde rCeba raRac bavSvuri...
dasxdnen tablasTan,dabal skamebze,mec gavbede da maT mivujeqi.b-ni konstantine Zlier amayi kaci gaxldaT,magram unda genaxaT,ra pativiscemas iCenda Tavisi Zveli megobrisadmiTU aravin miwyens,amasac vityvi ,rom pavle ingoroyva iyo , albaT erTaderTi kaci,romelsac b-ni konstantine bevr rameSi eTaTbireboda.RmerTo,sad iyo magnitofoni am ori tkbilmoubari megobris laparaki rom Caewera kacs.ra sibrZne mWevrmetyvelebda im saRamos.cota Rvinoc miirTves vaxSamTan erTad.bevri ram moigones da karga gulianadac icines.icines ki ai raze :
erTi maTi kolega,mecnieri kaci ,moskovSi,sastumro ,,ukrainaSi,, cxovrobda Turme.asakis gamo mexsiereba xandaxan Ralatobda,da erTxel,sastumroSi dabrunebuls,administratorisaTvis gasaRebi rom unda gamoerTmia , Tavisi oTaxis nomeri daviwynia.xva gza rom ar iyo,administratorisaTvis Tavisi gvari ,rogorc sxvisi,ise dausaxelebia: aseTi da aseTi kaci romel oTaxSi cxovrobso.
---idite,tovariSC, uJe pozdno! (Tormet saaTze meti yofila) --- uTqvams administrators—etot tovariSC davno uJe spit.
---kak eto spit !? ---guli mosvlia Cvens pativcemul mecniers—etot tovariSC ,,ia”!__ uTqvams.
amaze administrator sul gagiJebula.mokled am ambavs yvebodnen,icinodnen da erTmaneTs amxnevebdnen---aseTi rame CvenTvis gamoricxuliao.
mere odnav moiwyines.bolos konstantineb Tqva:
---da rogorc mdinareni midian da aRar modian,agre ilevian dReni da Tan miaqvT natamalni Cveni sulisa da xorcisa.
---taq !_-- daudastura batonma pavlem.
mere konstantine me momitrialda,erTxans miyura da mere miTxra:
---yvamwvilo,gatyob ara gaqvs wakiTxuli Cemi ,,daviT aRmaSenebeli! ”
gavSri.xma ver amoviRe.arada wakiTxuli mqonda,magram rasakvirvelia,ar maxsovda,rom zemoT moyvanili citata ,,aRmaSenebelis” mesame wignidan iyo.
ra saocari Zala aqvs nawers.ramdeni ramis amokiTxva SeiZleba striqonebs miRma.
b-ni pavles arqivSi wavawydi erTi bewo qaRalds,sadac istoriuli mniSvnelobis ramdenime sityva weria: ,,pavle! CemTan mosvla ukve saSiSi aRaraa.Seni eqvTime”.
amas TariRi ar aweria.mas TariRi ar sWirdeba.arc axsna eriskaci,Tavis droze rom guSagad gahyva saqarTvelos auracxel qonebas,mis saganZurs,suls,mis istorias,raTa aTenuli wlebi eSimSila ucxo mxareSi,da Semdeg Rrmad moxucebuls kidev ufro gamdidrebuli daebrunebina es ganZi Tavisi qveynisTvis,es kaci swerda pavle ingoroyvas,rom masTan misvla ukve saSiSi aRar aris; rom amisTvis mas aRar daiWerdnen, ar awamebdnen ,sikvdiliT ar dasjidnen!
ramdeni ram aris am uZiro patara baraTSi!
oTxmocdaxuTis rom Sesrulda,cxonebulma nodar dumbaZem inaxula. ძალიან უყვარდა ნოდარი.ნიჭიერ ადამიანად თვლიდა. აღტაცებული იყო მისი იუმორით და მახვილგონიერებით. პავლე შეუძლოდ იყო მისი მაშინ და იწვა. ნოდარი სასთუმალთან დაუჯდა. გულითადი, მზიანი საუბარი ჰქონდათ. მიუხედავად წლოვანებისა მოხუცს გონება ნათელი ჰქონდა (განსაკუთრებით იმ საკითხებში რაც საქართველოს ეხებოდა). მათი საუბრის დროს კიდევ ერთხელ მოვისმინე ბ-ნი პავლეს აზრი:
„ისეთ მცირერიცხოვან ერს, როგორიც ჩვენია, აუცილებლად
გამძაფრებული უნდა ჰქონდეს ნაციონალური გრძნობა. უამისობა მრავალრიცხოვანი ერისათვის
თუ საშიშროებას არ წარმოადგენს მცირერიცხოვანი ერისათვის დამღუპველია.“
-ქრისტეს ჰგავსო,- მითხრა ნოდარმა, როცა კიბეზე ჩამოვაციე
და ცრემლი წამოუვიდა. ნოდარიც ავადმყოფობდა. უჭირდა კიბეზე ჩასვლა, მაგრამ არ იმჩნევდა.
რომ შეყოვნდებოდა, გაიღიმებდა თავისი განუმეორებელი ღიმილით რა ვქნა ძმა ასეა და რას
იაზამო“.
სწორედ იმ ხანებში დაგვირეკეს, ე. შევარდნაძეს სურს
თქვენთან მოსვლაო. იმ დღეებში , როცა ე.შევარდნაძეს ველოდით, სადარბაზო შეგვიღებეს,კიბე
დაგვიკრიალეს,გოგებაშვილის ქუჩას ყოველ დილას მოსარწყავი მანქანა ჩაუვლიდა ხოლმე. მოკლედ
ვცხოვრობდით რაღაც საოცარ სისუფთავეში.მერეც როცა გაჭუჭყიანდებოდა იქაურობა, სახლმართველს
დავურეკავდი, კაცო, მგონი ისევ აპირებენ მოსვლას-მეთქი და... ისევ დაფაცურდებოდნენ...
ბატონ ედუარდს ბატონი პავლესათვის საიუბილეო თარიღი
უნდა მიელოცა. დღე-დღეზე ველოდით. ჩემი მეუღლე ლეილა ინგოროყვა, რამდენჯერაც საჭმელს
შეუტანდა ბატონ პავლეს, იმდენჯერ ეუბნებოდა(მისი მეხსიერების იმედი მაინდამაინც არ
ჰქონდა-85 წელი ხუმრობაა?!)
-შენთან მ
უნდა მოვიდეს ედუარდ შევარდნაძე. მოგიკითხავს, გაგესაუბრება.
ბოლოს, ალბათ გკითხავს, ხომ არაფერი გიჭირს, ხომ არ დაგეხმაროო, შეუნ უნდა უტხრა:ჩემს
შვილიშვილს , გათხოვილს,ბინა არა აქვს და ტუ შეიძლება დაგვეხმარეთ-თქო! გაიგეე?
შემდეგ შესვლაზე ლეილა ეკითხება:
-ხომ იცი, შევარდნაძეს რა უნდა უთხრა?
-რა უნდა ვუთხრა?-აქეთ ეკითხება პავლე.
-ადამიანო, წეღან არ გითხარი?...-და ლეილა უმეორებდა
წეღან ნათქვამს...“ჩმს შვილიშვილს ბინა არა აქვსო“.
მოკლედ, ასე გაგრძელდა შვიდი თუ რვა დღე. ბოლოს ლეილა
ეუბნება:
-აბა ახლა გენერალური რეპეტიცია გავიაროთ. ვითომ მოვიდა
შევარდნაძე.
შევარდნაძის მაგივრად ბ-ნი პავლეს ოთახში შევდივარ მე,
იწყება გენერალური რეპეტიცია.
მე-როგორ ბრძანდებით ბაონო პავლე?
პავლე (შეიშინებულივით): გამარჯობა... რომელი ხარ?
მე: მე ვარ, შევარდნაძე..
ვერ მიცანით!
პავლე-გიცანით!
მე-როგორ ბრძანდებით
ბატონო პავლე?
პავლე-არა მიჭირს.
-ხომ არაფერი
გნებავთ... სათხოვარი ხომ არაფერი გაქვთ?
-კი
-მიბრძანეთ.
პავლემ გახედა
ლეილასა და ქეთინოს (ჩემს ქალიშვილს) მერე მე (შევარდნაძეს) შემომხედა და წაიჩურჩულა:
-საქართველოს
მოუარე საქართველოს!
აი ჭეშმარიტი
პავლე ინგოროყვა!
„საქართველოს
მოუარეო“
ეს იყო ყველაზე
დიდი მისი სათხოვარი/
-არც „ვოლგა“
-არც სახლი.
-არც ჩაცმა.
-არც ჭამა.
მხოლოდ პური და
წყალი. ჭერი. საწერი მაგიდა. წიგნები...წიგნები...წიგნები...და ხელნაწერები.
როცა კი მის სამუშაო
ოთახში შეიხედავდი...სულ ერთთავად ან წიგნებს ან ნაწერს ჩაჰკირკიტებდა... როდის ეძინა?
90 წელს ისე მიაღწია
ერთხელ არ დაუწუწნია არ უთქვამს, შუძლოდ ვარო. ხანდახან კი იცოა, ჩაწვებოდა ლოგინში
და ერთი-ორი დღე არ დგებოდა, თანაც გამუდმებით რაღაცას ფურცლავდა, კითხულობდა, ასწორებდა.
ერთხელ, მითხრა:
-სიბერე მჭირს
ჭირთა უფრო ძნელიო,-და ხელს ხელი დაარტყა „ტაქ“
ეს ჩვევად ჰქონდა,
როცა რამეზე მსმენელის ყურადღების გამახვილება არ უნდოდა. სიკვდილამდე რამდენი დრ~ღითადრე
თქვა: „დედაჩემს კარგი სხეული მოუციაო“. მხოლოდ ერთი რამისა ეშინოდა ცხოვრებაში.-ორპირი
ქარის (ალბათ ორპირი ხალხისაც) სულ იძახდა: კარი დაკეტეთ, კაცო, ფანჯარა დაკეტეთ.
...თვალები მე
დავხუჭე. ცუდად გავხდი. პირველად ვხედავდი ჩემს სიცოცხლეში ადამიანის გარდაცვალებას.
არა სიკვდილს, სწორებ გარდაცვალებას. არც ახლა დაუკვნესია,-გარდაცვალების წინ.
გამონათქვამები
რომელთაც ხშირად იმეორებდა:
даже боги
нуждаются в рекламе... в колоколъном зване/ (თუმცა თვით რეკლამა არასჩვეოდა).
„რაღაა იგი სინათლე,
რასაცა ახლავს ბნელია“.
„რა სინათლე ადევს
ადამიანს მისი გონება როგორ ანათებს!“
ბ-ნ პავლეს ძნელად
უბეჭდავდნენ ხოლმე ნაწარმოებებს. ტორაჟს არა ჰქონდა მისთვის მნიშვნელობა. მთავარი ყო
აბეჭდილიყო.
რამდენიმე ეგზემპლარიც
რომ დაიბეჭდოს, იმას უკვე ვეღარ მოსპობო!
მიუხედავად იმისა,
რომ ტიტანური შრომა შეეძლო და ზოგჯერ ფრაზას საათობით ხვეწდა და სრულყოფდა, უყვარდა
თქმა: „ვერ დაუსვა წერტილი“ „გიორგი მერჩულეს“ ერთ-ერთ თავს. მხოლოდ ბოლოს მიუგნია
იმისთვის, რასაც კარგა ხანს ეძებდა. ეს მზე ზენიტშია!
აი რას ნიშნავდა
ბ-ნი პავლესათვის „დრპზე წერტილის დასმა/“
წითელი და ლურჯი
ფერის პასტითაა აჭრელებული 1971 წლის საბჭოთა კავშირის საფეხბურთო სეზონის ცხრილი გაზეთ
„კომუნისტის“ ფურცელზე (17 ოქტომბერი). მინაწერებში
გაანალიზებულია (ჩემთვის რაღაც გაუგებარ ციფრებში) პირველობაში მონაწილე თექსვმეტივე
საფეხბურთო გუნდის მდგომარეობა თუ პერსპექტივები...
ეს ბ-ნი პავლეს
ნახელავია...
1971 წლის საფეხბურთო
სეზონის თითქმის მთელ მანძილზე. თავისი ჩვეული ჟინითა და თავგამოდებული თანმიმდებრობით
იკვლევდა 16-ვე მონაწილე გუნდის სატურნირომდგომარეობას. შეხვედრების კოეფიციენს, მოთამაშეების
თუ მწვრთნელების გუნდიდან გუნდში გაადსვლას და, რა ვიცი. კიდე რას... დაახლოებით ერთი
თვით ადრე თითქმის შეუცდომლად გამოიცნო პირველი ხუთუ ფუნდისა და ორი აუტსაიდერის ვინაობა!
თავისი უშველებელლინზიანი
სათვალით ახლოს მოუჯდებოდა ტელევიზორს და მატჩის დამთავრებამდე ვერ მოაშორებდი. თუ
თბილისის „დინამო“ გაიმარჯვებდა,თვალებს მოჭუტავდა, სახე თავშეკავებული, მაგრამ ამაყი
ღიმილით გაუნათდებოდა, ტაქ! იტყოდა, ხელს ხელზე დაჰკრავდა და თავის სამუშაო ოთახში
წავიდოდა... იმ საღამოს ის არავითარ „მერჩულეზე“ არ მუშაობდა. ამ დროს ის საქართველოს
გუნდის მდგომარეობით იყო დაკავებული...
ერთხელ, მხოლოდ
ერთხელმახსოვს ოდნავ ნასვმი და აღელვებული. რომელიღაც ბანჯეტიდან დაბრუნებულმა ერთ
პოეტ კაცს დაურეკა და უთხრა:
-შენ რა, სადღეგრძელოების
თანმიმდევრობას თანამდებობის მიხედვით აყალიბებ? (ამ დროს ბ-ნი პავლე თავის თავს არ
ჰგავდა)
ერთხელ იყო მდგომარეობიდან
გამოსული,მხოლოდ ერთხელ! ვინმე ქართველ პოეტს დაეწერ ლექსში:
„ჩემთვის ერთია
მეფე ერეკლე და აღა-მაჰმადხანი, სადაც კი წავალ, მე სამშობლოს ყველგან ვიშოვი.“
-ეს რამ დააწერინა?!როგორ
შეადარა მეფე ერეკლე და აღა-მაჰმადხანი ერთმანეთს!? ერეკლე, რომელიმაც 34 ჭრილობა ჩაიტანა
ჩაიტანა სამარეში! ვის შეადარა?!
და ცრემლი ღაპღუპით
წამოუვიდა (ეს ღრმა მოხუცობაში,თორემ ცრემლი
მისთვის უცხო იყო. მებრძოლი, შეუდრეკელი სულის
პატრონი გახლდათ).
ისიც მახსოვს,
ერთ მეგობარს რომ „ყური აუწია“ (აპოლოგიური ლექსების წერა შეამჩნია) „მომეცი ერთი.
კალმის წვერი უნდა გადაგიტეხო“-უთხრა.
ერტელ მისი ოთახიდან
გავიგონოთ:
შენ დიდათ-დიდო,
მაგრამ საოცრად საცოდაო კაცო...რამდენი რამ გადაგხდენია თავს... რამდენიგიწვალია, გიბოგინია
(ეს პავლეს მწუხარებით სავსე ხმა იყო),-როგორ გაუძელ ამდენ ტანჯვას, ამდენ წამებას?..
შენ ხომ ყველაფერი ეს გამოიარე...სხვანაირად შენ ხომ ვერ დაწერდი“ვეფხისტყაოსანს“.
ოთახში ციოდა
და პავლე მაგიდას პალტოჩაცმული უჯდა, წინ „ვეფხისტყაოსანი“ დო და სულმნათ შოთა რუსთაველს
ესაუბრებოდა.
ჩვენ მეტი აღარ
შეგვინიშნავს, მაგრამ ალბათ ხშირად ეცხადებოდნენ ბ-ნ პავლეს შაჰრუხ ჩახრუხაისძე, გრიგოლ
ხანძთელი თუ გიორგი მერჩულე. არ შარავანდედით მოსილი სახე ილია ჭავჭავაძისა, თუ სხვა
სულიერნი მისი წინაპარნი!..
ხშირად იყო ჩვენს
ოჯახში საუბარი ექვთიმე თაყაიშვილზე. ბ-ნ პავლესა და ექვთიმე ახალგაზრდობაში დიდი მეგობრობა
ჰქონიათ.
აწ განსვენებულმა,
მაშინ საფრანგეთიდან ახლად ჩამოსულმა სერგი წულაძემ ჩვენთან სტუმრობის დროს გვიამბო
თუ როგორ გაიგო ფრანგმა მეცენატმა ქალმა ფულადი თანხა, რათა ექვთიმე თაყაიშვილს ტვალიბისათვის
ემკურნალა (სინათლეს ჰკარგავდა). ექვთიმემ კი ამ თანხით პარიზის ბუკისიტებში წინასწარ
გადანახული წართული მანუსკრიპტები შეიძინა.
კიდევ ბევრი რამ
ითქვა მაშინ.
ბ-ნი პავლე დიდი
პატივისცემით ლაპარაკობდა ექვთიმე თაყაიშვილზე. მაგრამ ისიც მინდა გითხრათ, რომ მას
სრულებითაც ნორმალურად მიაჩნდა მისი საქციელი. ერთხელ გაკვირვებით თქვა კიდეც: აბა,
სხვანაირად როგორ უნდა მოქცეულიყო?! ის, რაც ჩვენ გმირობად მიგვაჩნია, ბ-ნ პავლესათვის
სრულიად ნორმალური იყო. მე ფილმის გადაღებას ვაპირებდი ექვთიმე თაყაიშვილზე და თავის
დროზე ბევრი მასალაც შევისწავლე. რაც მის პიროვნებას ეხება, ამიტომ გავკადნიერდები
და ვიტყვი. რომ ეს ორი პიროვნება საოცრად ჰგავდა ერთმანეთს.
ჰგავდა მთავარში:
მათი ცხოვრების კრედო ერთი იყო. ყველაზე მაღლა. ისინი ეროვნულს აყენებდნენ.
არ ვიცი, რა საოცარმა
ციურმა ძლამ ინება რომ მათი საფლავები ერთმანეთის გვერდითაა (დიდუბის პაბთეონში). ეს
არც არავის ჩაუფიქრია, უბრალოდ ასე მოხდა სულ რაღაც სანტიმეტრები ყოფს ერთმანეთუსაგან.
სადა, უბრალო საფავებში განისვენებს ეს ორი ბერმუხა.
აღდგომის დღეს
ჩემი შვილი, გიორგი მისულა მეგობრებით ბაბუამისის საფლავზე, ექვთიმეს ნაქონი შანდლით.
(ბ-ნ პავლეს რომ აჩუქა ახალგაზრდობაში), სასაფლაოს კარი დაკეტილი დახვედრიათ, რკინის
ღობეზე გადამძვრალან, საფლავები სანთლით გაუნათებიათ და ქართული საგალობლები უმღერიათ.
...რაც ამ ორმა
ადამიანმა თავისივეყნისთვის აკეთა იმ ჯოჯოხეთურ ხანაში, სანთლებს ბარე მთაწმინდაზე
უნდა გაენათებია მათი საფლავები... ალბათ ასეც იქნებოდა მომავალში... და სულ მალა ივლიან,
კელაპტრებივით ხელში ჩვენი შვილები, მათი შვილები...
ძლზე განიცდიდა
პატარების ავადმყოფობას. მახსოვს 80 წელს გადაცილებული საღამოხანს წავიდა და შვილიშვილს
წამალი მოუტანა.
-მე რატმ არ მითხარი
მეთქი?-ვკითხე/
-გეძინა და არ
გაგაღვიძეო.
უყვარდა შვილიშვილები?
სულს ანაცვლებდა.
თავის მთავარ
საქმეს? არ ვიცი.
5 წლის გიორგიმ
სათამაშო ავტომატი მიუშვირა და ბაბუა „დაცხრილა“ პავლე ერთხანს ფერდაკარგული ჩუმად
იდგა. მერე თქვა“
-ხედავ რა ნა?
მე მან მომკლა!
მერე ჩენ შემოგვხედა.
-არ დავინახო
ამ სახლში ამგვარი სათამაშო,-ჩვენ გაგვეცინა. თუმცა-ღა სასაცილო, ალბათ, არაფერი იყო.
ბატონმა პავლემ აქ რაღაც უფრო მეტი დაინახა, ვიდრე თამაში.
ილიას
ერთ-ერთ ძლიერ ნაწარმოებად მოთხრობას „სახრჩობელაზედ“ თვლიდა.
-ადამიანის
სიცოცხლი მოსპობა?!
სიტყვა
არ ჰყოფნიდა გამოეხატა ეს საშინელება. ომსაც ცხადია ანალოგიურად უყურებდა.
-სიკვდილის
თუ ეშინოდა?
სიკვდილის
ყველას ეშინია, არ ფიქრობს კაცი მასზე, როდესაც დიდ მიზანს ემსახურება.
აი
რას წერს რ. გაბაშვილი (ეკ. გაბაშვილის ვაჟი) მის მიერ პარიზში გამოცემულ წიგნში „რაც
გამახსენდა“.
„დიდი
ომი გათავდა რუსეთიდან ჯარი ემუქრებოდა საქართველოს წალეკვით-მიუხედავად ამ გარემოებებისა,
გულში ძნელია ჩაძრომა, მაგრამ დარწმუნებული ვარ- ბევრნი და მათ შუა აკაკი წერეთელი
და თვით ჟორადნიაც-სწუხდნენ რუსეთის დანგრევას და „იბრძოდნენ“ მთლიანობის აღდგენისათვის და არა საქართველოს გამოყოფისატვის...
საკვირველი
ის იყო, რომ ამ რთულ ხანაში-ბრძოლაწაგებული ოსმალეთი ჩვენს მხარეზე იყო და გერმანიაც
დამოუკიდებლობას მოითხოვდა-მენშევიკების სიმპატია, მაინც ჩვენი უკანასკნელი 100 წლის
მტერის რუსეთისაკენ იყო. 100 წლის მონობამ არა მარტო სახემწიფოებრივი თავისუფლება,
ალღოც კი დაუკარგა.
ოსმალებმა
„კანონიერად“ მოითხოვეს ყარს-არტაან ბათომის მხარეების დაცლა, რაც ასე ვთქვათ. ლატარეაში
ერგოთ დამარცხებულებს. გამარჯვებული გერმანიის წყალობით, დამარცხებული რუსეთისაგან
და ქართველთა უჭკუობით. ოსმალეთის ჯარი კი მოიწევდა დათმობილ ადგილების დასაჭერად.
ქართულ-სომხური „შეირაღებული ძაღლები უკან იხევდა და ოსმალენი იკავებდნენ კუთვნილ უპატრონო
ადილებს. ამ დროს შედგა ტრაპიზონის კონფერენცია:ერთ მხრივ ოსმალოს სახელმწიფოებრივი
წარმომადგენლები, მეორე მხრივ კავკასიელი „ბრბო დელეგაცია“, აკაკი ჩხენკელის მეთაურობით-ამ
კონფერენციის დასწრე მე შემთხვევით გახლდი-თუმცა, მე როგორც ეროვნულ საბჭოს წევრი,
მეც მეკითხებოდა ზავისქა და ომის საკითხი...
შემთხვევით
რომ შევედი „ეროვნულ საბჭოში“, ასეთი სურათი დამხვდა: კედელზე ჩამოკიდებულ რუკასთან
იდგა ბ-ნი აკაკი ჩხენკელი (მეორე დღეს ტრაპიზონში მიდიოდა) და კიდევ რამდენიმე ქართველი,
არ ვიცი „დელეგატი“ თუ არა; სტუდენტის ქუდიანი პავლე ინგოროყვა, ჯოხით ხელში უჩვენებდა
და უხსნიდა საქართველოს ნაწილების საზღვრებს. მე სწორედ მაშინ შევესწარი, როცა შემოხაზა
ჯოხის წვერით ერთი ფართობი და მიუბრუნდა მსმენელთ:
„ეს
გახლავთ კახეთი!“
-ქე დიდი ქვეყანა ყოფილა! შესძახა გაკვირვებით
ბატონმა აკაკიმ, და აი ასეთი დელეგაციისა, ასეთი მცოდნე მეთაური მოდიოდა ტრაპიზონში
საქართველოს ინტერესების დასაცავად.
ტრაპიზონის
ლაილაი, საქართველოს ვაივაი იყო, რადგან ოსმალებს ხალხი ყავდათ, რომელიც ითვისებდა
ტერიტორიას, ჩვენ კი დიდხანს ვერ მივხვდით, რომ სახელმწიფოს გარდა, ლაპარაკისა სჭირდება
სხვა ბევრი რამ და განსაკუთრებით ჯარი... 1915წელს მე ჟორდანიასგან მივიღე“მანდატი“
ბერლინში წასასვლელა და გიორგი მაჩაბელთნ ერთად უნდა გვეთხოვა-გერმანიიის მთავრობა
უნდა ჩარეულიყო საქმეში და ოსმალეთზე გავლენა მოეხდინა. იმავე დღეს წავედით, მე, პავლე
ინგოროყვა, გერონტი ქიქოძე.
მეორე
დღეს, ბათუმში, ძლივს დავითანხმეთ კაპიტანი, იალქნიანი პატარა ნავისა, წავეყვანეთ ტრაპიზონში.
„იქ დაგვიჭერენო“-გვითხრა „კაპიტანმა“, თანაც შეხედა ცას- 2-3 საათში ქარიშხალი ამოვარდება
და ნავიანად დავიღუპებითო.
გერონტი
ქიქოძე ავად გახდა და ჩამოგვშორდა. კაპიტანისათვის უბრალო აჭარელუ მუშა დავითანხმეთ,
ფული და მუქარა უფრო მჭრელი გამოდგა და მე და პავლე ინგოროყვა შევცურდით ზღვაში, ჯერ
იალქნით მივყავდიოთ ნელ ქარს მაგრამ მალე გაძლიერდა,იალქანმა ტყლაშუნი დაიწყო და კაპიტანმა
რაღაც ჩასძახა- მემანქანე! ჩვენც ჩავიხედეთ ნახევრად სინათლეში დავინახეთ, საკერავმანქანის
ოდენა მანქანა რომელსაც თვს დასტრიალებდა 18-19წლის მოკალული ბიჭი, რადგან მისი ჭერი
და ჩვენი იატაკი საკმაო ადგილს არ უტოვებდა წელის გასასწორებლად. შებინდდა თუ არა ჯერ
ნელა შემდეგ უფრო
ძლიერი
ღელვა ატყდა, ჩვენს ნავს კაკლის ნაჭუჭივით ზღვა ხან ტალღის ქედზე მიაცურებდა და აქეთიქით
უფსრკულს დავცქეროდით, ხან სადღაც ჩავსრიალდებოდით სიღრმეში და გარშემო ცაზე ზიდული
წყლის მთები დაგვცქეროდა. მანქანა გამუდმებით ჩიფჩიფებდა. პავლე ნერვიულად სუ კიტრის
წნილს ჭამდა. კაპიტანი ნავის ბოლოზე იდგა და გაშტერების სულ წინ და მაღლა იყურობდა.
მე კი გამუდმებით იმ მანქანას ჩავყურებდი და
ყურს ვუგდებდი, ჰა როდის გაჩერდება მეთქი. უნაპირო აშლილი ზღვა ასე ხან აგვიტაცებდა
თითქოს კავკასიონის მთაზე, ხან ჩაგვაქანებდა ჯურღმულში. ზღვა ნავს ათამაშებდა ჩვენ
კი ყველანი უმოძრაო ვიყავით, თითქოს მიჭედილნი
თავთავიანთ ადგილას, როგორც განუყოფელი ნაწილი ამ საოცარი ხომალდისა.
ცასა
და ქვესკნელს წვდებოდა ჩვენი ხელი, მაგრამ მივდიოდით წინ. უკან, თუ სად ვერავითარ საშვალებით
ვარკვევდით, ასე ვიარეთ 19 საათი ბათუმიდან ტრაპიზონამდე, მანძილი რომელიც უკან გავიარეთ
ჯავშნოსან „კარლო-კარლოთი“ 5 საათში. განთიადზე ზღვა თანდათან დაწყნარდა ასე რომ ტრაპიზონს
რომ ვუახლოვდებოდით უკვე სარკესავით იყო ზღვა.
მეზღვაური
არა ვარ მაგრავ ვფიქრობ, სწორედ ამ ნავის სიპატარავემ და მისმა კაკლისნაჭუჭისებურმა
ფორმა გადაგვარჩინა დაღუპვას.
უფრო
მძიმე ან „არგოსავის“ გრძწელი რომ ყოფილიკო, ტალყების ცემას ვერ გაუძლებდა.
ეს
ამბავი ბატონი პავლესგან, თავშეკავებულად და ორიოდე სიტყვით მსმენია. ეტყობა არც თვიდა
რაღაც განსაკუთრებულ გმირობად, არადა ბევრ ჩვენგანს მთელი ცხოვრება ეყოფოდა
1973
წელს ლავროსი კალანდაძე საავადმყოფოში დააწვინეს, დიაგნოზი:პრარეზი (იგონებს ლავროსის
მეუღლე ქ-ნი ანა) მიუხედავად იმისა რომ ექიმებმა აგვიკრძლეს მნახველები მაინც მოდიოდნენ,
ერთ კვირა დღეს საკმაოდ ბევრი მნახველი ესტუმრა ლავროსის, უმეტესად მისი ნათესაობა.ამ
დროს ბატონი პავლეც მოვიდა თავისი პორთფელით, ლავროსის ღიმილით რომ მიესალმა მერე დაკვირვებით
თვალი მოავლო პალატას და გაოცებით იკითხა: განა შეიძლება ასეთ მძიმე ავადმყოფთან ამდენი
ხალხის ყოფნა, არა შეიძლება არა... მკაცრად თქვა, არ შეიძლება ავადმყოფის ასე შეწუხება
არა! ამის თქმა და პალატის დაცალიერება ერთი იყო (არადა ძმისწულების იქ ყოფნა ლავროსის
ქვეყანას ერჩია) ცოტახნის შემდეგ პალატაში რომ დავბრუნდი, (განაგრძობს თხრობას ქალბატონი
ანა) დავინახე რომ თავისი პორთფელიდან ფურცელფურცელ ამოელაგებინა მთელი თავისი ნაწერები
და გულდაგულ გაეშალა ლავროსის საწოლი რომ არ ეყო ჩემი საწოლიც დეფარა ფურცლებით, კიდევ
კარგი სადილის დრომ მოგვისწრო თორემ ფოლიანტებზე საუბარი ვინ იცის რამდენ ხანს გაგრძელდებოდა.
პავლე იძულებული შეიქმნა სასწრაფოდ აეკრიფა ფურცლები საწოლიდან, მშვიდად ჩაალაგა ფურცლები
პირთფელში, დაგვემშვიდობა და წავიდა. ერთი საათიც არ იქნებოდა გასული რომ ისევ მობრუნდა,
ლავროსიმ გაკვირვებით ჰკითხა:რაიყო, პავლე, ხომ რაფერი დაგრჩა?-როგორ არა, სახლში აღმოვაჩინე
რომ ერთი ფურცელი მაკლია, აქ იკნება სადმეო. მე ლოგინის ქვეშ შევიხედე საბნებს შალითა
გაადავაძვრე , გადმოვაბრუნე, ფურცლის კვალი არსად ჩანდა, ჩემ თვს არ ვჩიოდი, მაგრამ
ავადმყოფი ლარონტი რომ შიშველი დავტოვე! პავლე შეწეხებული წავიდა ჩვენგნ მაგრამ ჩვენ
რა შუაში ვიყავით?!
მახსოვს
ერთ ადრეულ გაზაფხულზე მზე საამოდ მოსდგომოდა ჩვენი დიდისახლის ფასადს, უკვე შუადღემ
მოაღწია, მაგრამ ლავროსი ისევ ლოგინში იწვა,მოულოდნელად ვიღაცამ კარზე ჩამორეკა, კარი
რომ გავაღე სერგო კლდიაშვილი დავინახე, ლავროსი ლოგინში რომ ადინახა უსავყვედურა: შეკაიკაცო
ავად ხარ თუ? თუარადა და ადექი მზეზე გავიდეთ, დანარჩენებიც იქ არიან. ლავროსიც უყოყმანოდ
ადგა და გაყვა მას. ცოტახნის შემდეგ მეც გავიხედე და დავინახე ჩვენი სახლის მყუდრო
კედელს მიჰყრდნობოდნენ 4 მოჰიკანი: ბატონი პავლე, პოლიკარტე კაკაბაძე, ალექსქანდრე
ქუთათელი, სერგო კლდიაშვილი და ლავროსი, რომელიც ამ კრებულსჰი კველაზე უმცროსი იყო.შორიდან
ჩანდა რომ რაღაცაზე გაცხარებით საუბრობდნენ, ყველაზე აქტიურად ბატონი პავლე ლაპარაკობდა,
უდიდესი სურვილი დამებადა რომ ეს უნიკალური კრება ფოტოზე აღმებეჭდა, სამწუხაროდ ჩემს
ხსოვნასღა შემორჩა...ახლა რომ ვიგონებ გული მწყდება: სად წავიდა ის დიდებული ხალხი?
მათ მოუსავალში ადიდეს ბინა... ახლა ჩვენი ლმაზი სახლი, გაჩანაგებულ, მიტოვებულ საცხოვრებელს
ჰგავს, სწუხს ქალბატონი და ასე ამთავრებს ამ ღიმილნარევ სევდიანი მოგონების ამ მონაკვეთს.
ბ-ნი ლავროსი კალანდაძის უბის წიგნაკიდან:
„ერთხელ
პავლე ინგოროყვამ მითხრა: ბიჭო, ზოგჯერ არ ფიქრობ და არ გიკვირს, რომ ბრმა ნივთიერების
ამ უსასრულო გროვაში რასაც მთელი სამყარო წარმოადგენს, ვინ და რატომ ჩვენ, მაინცდამაინც
ჩვენ ჩაგვიდგა სული, აგვიხილა თვალი, მოგვანიჭა საოცარი რამ-გონება?“
„მართლაც
თვითეული ჩვენგანი ხომ უსასრულო ქვეყნიერების ერთი თვალის გახელა თუ ერთი გამოჭყეტაა!
ო, როგორ უხარია პავლეს რომ განგებამ აირჩია იგია ამ ქვეყნად მოსვლისათვის იგი დაუცხრომელი
ენერგიის ადამიანი იყო“.
უცნაურობაც
სჩვევია ბ-ნ პავლეს. კარგა ხნის წინ საქ. მეცნიერებათა აკადემიაში სწავლულ მეცნიერებთან
შეხვედრა ჰქონდა დანიშნული (ძველი საგალობლების სანოტო სისტემის გაშიფვრასთან დაკავშირებით).
თავშეყრილი აკადემიკოსები ძალიან ღელავდნენ თურმე, ამ სასწაულებრივი, აღმოჩენის თაობაზე.
ბ-ნი პავლე იგნიანებდა, ბოლოს, როგორც იყო გამოცხადდა თავისი პორთფელით. მაგიდაზე ამოალაგა
განსახილველი შრომა, გადაშალა და უცებ რაღაც იდუმალმა ძალამ შეკრა ადამიანი. რა აზრი
დაუტრიალდა მეცნიერს თავში, ძნელი წარმოსადგენი იყო. ერთხანს იჯდა. მერე პაპიროსი ჩაიდო
პირში და რამდენჯერმე ზეიდზედ ნერვიულად აანთო და ჩააქრო ასანთი. ყველა იქ მყოფი მდუმარებამ
მოიცვა...მერე ბ-მა პავლემ ოლიმპიური სიმშვიდით ჩაალაგა თავისი ნაშრომი პორთფელში,
კრებას თავაზიანად ბოდიში მოუხადა და სხდომა გააუქმა. რა მოხდა, ვერავინ გაიგო; წავიდა
და წავიდა...
გამომცემლობას
აჩუქა გიორგი მერჩულეს-1000 გვერდიანი წიგნის თითქმის მთელი ჰონორარი. ამაზე უკვე დაიწერა.
მე მოგაგონებთ. გამომცემლობაში უთხრეს: ამ თანხას რომ მიიღებთ, ჩვენი გამომცემლობა
უნდა დაიხუროსო, „ვკოტრდებითო“. მომეცით ფურცელიო-უთხოვნია პავლეს. მისცეს, რაღაც დაწერა.
რომ წავიდა წაიკითხეს: „რადგანაც თქვენს გამომცემლობას უჭირს, ამ წიგნში ასაღებ ჰონორარს
მთლიანად გიტოვებთ.“
ეს
მაშინ, როდესაც თვითონ ძალიან ხელმოკლედ ცხოვრობდა. კარგა ხანს პენსია 120 მანეთი ჰქონდა
(ჩამოსახლებული გენერლების ქვრივებს 160 მანეთს აძლევდნენ).
ბოლო
ხანებში თითქმის 90 წელს მიღწეულმა. შცილის შვილს გიორგის უხმო და უთხრა:
-ბიჭო
შენ იცი... მგონი, მე ჩემს სახლში არა ვარ!... პეტრე დიდის ქუჩაზე წამიყვანე!
(ასე
ერქვა ძეჟინსკის ქუჩას უწინ, სადაც ბ-ნი პავლე ახალგაზრდობაში ცხოვრობა)
-კი
ბაბუა!-იმ წუთას დაეთანხმა გიორგი.-მე წაგიყვან შენს სახლში.
პავლემ
შეხედა შვილიშვილს.
-შენს
რომელ გიმნაზიაში სწავლონ?-ჰკითხრა.
გიორგი
არ დიაბნა.
-პირველ
გმნაზიაში
-აბა
წავიდეთ!
გიორგიმ
ლოგნნიდან წამოაყენა.
-ფაიტონი
მომგვარეო,0უთხრა მერე პავლემ.
-კი
ბაბუა... ჯერ ჩავიცვათ.
ჩააცვა
პალტო, დაახურა ქუდი, ხელი ხელში გაუყარა და სხვა ოთახის გავლიტ მეორე კარიდან. ისევ
იმ ოთახში შეიყვანა.
-აგაშენა
ღმერთმა!-უთხრა პავლემ და ბიჭს გაუღიმა.
-რა
არის სიბერე!? ვამბობდით ჩვენ მეორე ოთახში. ცოტახანში პავლემ მიხმო, თვალებდაცრემლიანებულმა
მითხრა: ძალიან კეთილშობილი და ჭკვიანი ბიჭ გვეზრდებაო და ცოტა ე შმაკიცო!(ის ყველაფერს
მიმხვდარიყო!).
ეჰ.
რა საოცარია ადამიანი!
დონ
კიხოტი მაგონდება. რაღაც იყო ჩემის აზრით ბ-ნ პავლეში ლამანჩელისა (ჩემი მეუღლე ზოგჯერ
დონ კიხოტს ეძახდა).
განა
პავლე ინგოროყვა, ეს ჭლექიანი კაცი, რომელიც ახალგაზრდობიდანვე ფილტვებიდან ამოხეთქილი
სისხლით სწერდა თავის „რუსთაველიანას“ თუ
„გიორგი მერჩულეს“, დონ კიხოტივით არ უტევდა მძლავრებს თავისი უშველებელი ჩანთით, სადაც
მას ყოველთვის ედო შუბლზე ძლიერი იარაღი. ჭეშმარიტება-ისტორია თავისი ერისა!
ვინ
უგდო ყური?
....ერთ-ერთი
ახლად დანიშნული ცეკას მდივნის ნახვა გადაწყვიტა. აიღო ხელში თავისი განუყრელი ჩანთა.
საჭირო წიგნებით, მასალებითა და რუკებით დატენილი, და სანამ სახლიდან გავიდოდა, თქვა
ახალგაზრდაა (ცეკას მდივანს გუისხმობდა) არ იცის, სად უჭირს საქართველოს... სად უნდა
გაიხსნან ქართული სკოლები თუ თეატრი...სად სიმცირეა ქართველთა... ყველაფერს მივაწვდი,
ავუხსნი...“ტაქ“-და წავიდა...
ასე
ხშირ-ხშირად ავადმყოფი, შეფუთული, აიღებდა ხელში წიგნებითა და მასალებით უსაშველოდ
გატენილ პორთფელს, დილაადრიან, ახალგაზრდული ნაბიჯებითა და შესაშური მიზანსწრაფულობით
მიეშურებოდა...სტამბისაკენ, ან მწერალთა კავშირში... ან გამომემლობაში, ან ისევ ცეკაში
და იჯდა ელოდა...ელოდა.
„წავიდა?“-იკითხავდნენ
ხოლმე შეშინებულები და ხშირად მეორე კარიდანაც ეპარებოდნენ. ის კი იჯდა მოსაცდელში,
ელოდა...
...მერე
ისევ აკითხავდა და აკითხავდა.
დიდი
ხნის წინ, ომის შემდეგ წლებში ერთ-ერთ მდივანს ასე უთქვამს „избавъте меня от
встречи с этим националистом!“
მიმდინარეობდა
საქართველოს მოსახლეობის აღწერა. ეს მოხუცი, ავადმყოფი კაცი გოგებაშვილის ქუჩიდან ჩიტაძის
ქუჩის ბოლომდე ფეხით მიდიოდა სტატიკურ სამმართველოში (განუყრელი პორთფელით ხელში).
დადიოდა ყოველდღე, აღართ-დაღმართ და დაუღლელად. სულ იმას დაჰკანკალებდა, არც ერთი ქართველი
არ დაჰკარგოდა საქართველოს.
ერთ
დღესაც მივიდა, ნახა კაცი, რომელიც. გარკვეული იყო იმ საკითხში, რაც მას აინტერესებდა.
დიდხანს ისაუბრეს, თანამშრომელი ბოლოს დაიღალა მოთმინებიდან გამოვიდა და ჰკადრა:
-ბატონო,
თქვენ რა, ყველაფრი გაინტერესებთ?
პავლემ
მიუგო:
-დიახ,
მე ის კაცი ვარ, რომელსაც ყველაფერი აინტერესებს, რაც საქართველოს ეხება.
-თქვენ
რა პავლე ინგოროყვა ბრძანდებით!?-ირონიულად ჰკითხა თანამოსაუბრემ
-დიახ,
მე პავლე ინგოროყვა გახლავართ!
-ბატონო
პავლე!-ესღა აღმოხდა თანამშრომელს.
პავლეს
გაეღიმა.
მე
ვარ ჯარისკაცი, მეგობარო! ერის ჯარისკაცი! (ხშირად უყვარდა ამის თქმა). პავლე ინგოროყვა,
რომელიმაც ვინ უწყის რამდენი უძილო ღამე შეალია „ვეფხისტკაოსნის: თითოეულ სტროფს, რუსთაველის
ჩნდა, პრეზიდიუმში გამოჭიმული იყვნენ მძლავრნი ამა ქვენისა, საქართველოს ჭირვარამში
დამდნარი კაცი კი ტელევიზორთან, კუთხეში მიყუჟული უყურებდა იუბილეს რომლის თარიღის
დამდგენიც თვითონვე გახლდათ. ქართველი ხალხის ამ დიდ დღესასწაულს ის „გარედან“ უყურებდა.
და რაოდენ დიდი სულისა უნდა იყოს ადამიანი, რომ არ წამოცდეს არც ერთი აუგი სიტყვა,
და მთავარი შენთვის მაინც იყოს ის, რომ... „რამხელა საქმე გაკეთდა...“ აი ეს თქვა ტრანსლაციის
ბოლოს ამ იუბილის დამდგენელმა ბ-ნმა პავლემ მე ვეღარ მოვითმინე და ვუთხარი.
-კი
მაგრამ, შენ არ უნდა იჯდე იქ... იმ პრეზიდიუმში!
-მოიცა
კაცო:-მითხრა, სათვალე გაისწორა,-ტაქ თქვა და თავის ოთახში გავიდა. მეორე დღეს მე ის აბასთუმანში გავაცილე.
საიუბილეო
დღეები მთელს საქართველოში კარგა ხანს გრძელდებოდა. როცა საიუბილეო ზეიმმა ახალციხეში
გადაინაცვლა. ბ-ნი პავლე აბასთუმნიდან იქ ჩავიდა.
ახალციხეში
გამართული ზეიმი, კერძოდ კი რუსთაველის ძეგლის გახსნა, რომელსაც უამრავი ხალხი ესწრებოდა,
ფირზეა გადაღებული. მაგრამ პავლე ინგოროყვას პიროვნება იქ აღბეჭდილი არ გახლავთ. არ
არის იმიტომ რომ, ზღვა ხალხში ყოფილა თურმე გარეული და ოპერატორი მას სხვებისგან როგორღა
გამოარჩევდა?! ის აქაც „ჯარისკაცი“ იყო.
საქართველოს
მეტი ნუსთვის არაფერი არ არსებობდა. მის არქივში არის უამრავი მასალა საზღვრებზე, მოსახლეობის
შემადგენლობაზე. ტერიტორიაზე, ამა თუ იმ წელს სად რამდენი არაქართველი ცხორობდა, რომნელ
საუკუნეში რომელ რაიონში, რომელ წელს რამდენი მსვილფეხა საქონელი ჰყავდათ (ესეც კი
იყო მისი ყურადღების საგანი)
მისი
ჩანთა, ათასგვარი მასალით გატენილი (როგორც ზემოთ აღვნიშნე) ერთ ფუთს მაინც იწონიდა.
ძნელი სატარებელი იყო, მაგრამ დაგანებებდათ კი რომ მოხმარებოდით? მხოლოდ ნდობით აღჭურვილებს
ანდობდა, მათ შორის კაკო დვალიშვილი იყო, ჩვენი კინემატოგრაფიის მაშინდელი მინისტრი.
როცა პავლეს შვილიშვილი შეეძინა, ბ-მა კაკომ თავისი სამუშაო ოთახი დაუთმო და იქ მუშაობდა
წლების განმავლობაში.
-სინათლე
ადევს კაკოსო,-გამიგონია მისგან. საოცრად უყვარდა ეს კაცი და ბოლომდე დიდი მადლიერი
დარჩა მისი.
უყვარდა
გია მარგველაშვილი, ჩვენი ცნობილი ლიტერატორი, გია მას ეხმარებოდა ყველაფერში. მარჯვენა
ხელი იყო, განუყოფელი.
რეზო
ჩხეიძე დაინახა ერთხელ ტერლევიზორში „კარგი ვაჟკაციაო“-თქვა. მე გამეღიმა. ვიცოდი,
თვალით არასოდეს ენახა-რა იცი-მეთქი. „ვიციო!“-მიპასუხა დაბეჯითებით. მაინც საიდან
იცი მეთქი? „ეგ ხომ ვაჟია დია ჩიანლისა!“, ინტონაციით ყველაერი ითქვა (დია ჩიანელი-რეზოს
მამის დავით ჩხეიძის ფსევდონიმი გახლდათ). გარდა იმისა, რომ ბ-ნი პავლე დიდი პატივიმცემელი
იყო რეზოს მამის, „ჯარისკაცის მამასაც“ დიდად აფასებდა. საერთოდ მოყვარული იყო ქართული
ფილმებისა.
ძალიან
მოსწონდა მ. კალაზოტიშვილის „მიფრინავენ წეროები“.
აღმერთებდა
ნატოს, სესილიას, ვერიკოს ნიჭიერებას (ერთხელ შევეკითხე შესაძლებელია თუ არა მისი აზრით,
„ვეფხისტყაოსნის“ ეკრანზე გადატანა. პირდაპირ არ უპასუხნია, ჩაეღიმა და გაიხსენა ცნობილი
ამბავი:
казнитъ
нелъзя помиловат თქვა მეფემ.
„
შ უ ა მ ა ვ ა ლ მ ა„ წ ე რ ტ ი ლ ი ს ხ ვ ა ა დ გ ი ლ ა ს დ ა ს ვ ა.
казнитъ
нелъзя помиловат
ერთმა
გადაადგილებულმა წერტილმა კაცი იმსხვერპლა. ასე უპასუხა ბ-მა პავლემ ჩემს შეკითხვას),
შესაშური მეგობრობა ჰქონდა პ. ინგოროყვას ბ-ნ სიმონ ყაუხჩიშვილთან. ასე მგონია, მას
სულს ანდობდა.
პავლე
სიმონ ყაუხჩიშვილზე ერთი წლით უფროსი იყო. მის ყოველ დაბადების დღეს ბ-ნი სიმონი სულ
იმას ამბობდა-რამდენი ხანია მოგსდევ, პავლე, და ვერაფრით ვერ დაგეწიეო. ორივეს საოცრად
მოსწონდათ ეს ლაპარაკი. იღიმოდნენ, იცინოდნენ...
გაჭირვების
ხანს ბ-ნი სიმონი ყოველთვის გვერდში ედგა. ყოველთვის! სიბერის ხანსაც კი, სიარული რომ
უჭირდა მაშინაც! მე პირდაპირ მაკვირვებდა მათი წრის ხალხის სულის სიმხნევე, ამდენ ჭირვარამგამოვლილთა
გაუტეხელობა. თუ გინდა კალაუ აი ღეთ, ნადირაძე, ეს მაშინ უკვე ხანშიშესული კაცი, ახალგაზრდული
სილაღით ქეიფობდა ხოლმე ჩემს თანატოლებთან. ეს ინტელიგენტი კაცი მაშინაც კი ვერ გატეხეს,
ლექსი რომ „დაუპატიმრეს“. მერე რა ლექსო?! ამ ლექსის დამწერი კაცი იცოცხლებს მარად
აბა
მოუსმინეთ, კიდევ ერთხელ, ნაწილს მაინც!
„...
თოვდა და თბილისს ებურა თალხი; დუმდა სიონი და დუმდა ხალხი, დაცხრა კოჯორი და ტაბახმელა,
მხოლოდღა თოვლი ცვიოდა ნელა, ეფინებოდა გმირების გვამებს-განგმირულ მკერდებს. დალეწილ
მკლავებს, და უძრავ იყო თებერვლის ღამე.
თოვდა,
და თბილის ებურა თალხი
დუმდა
სიონი დუმდა ხალხი“
რაღაც
განსაკუთრებულად იხსენიებდა ხოლმე მიშა კვესელავას. საბაბი კი ჰქონდა...
ბ-ნი
მიშა ერთი პერიოდი, სულ რარაც სამი თვე, ცენტრალურ აპარატში მუშაოვდა. სწორედ მაშინ
იყო, უნდოდათ რა გამოეყენებინათ მ. კვესელავას განათებულობა და ავტორიტეტი, ზემდგომმა
ორგანოებმა დაავალეს :გიორგი მერჩულეზე“ კრიტიკული რეზენციის დაწერა. ბ-მა მიშამ, ვითომ
ვერაფერი გაიგო რა, ჭეშმარიტებას ვერ უღალატა, ქებატაქება უძღვნა „გიორგი მერჩულეს“
სულ
სამი თვე დაჰყო მიშა კვესელავამ თანამდებობაზე, ცენტრალურ კომიტეტში.
დროებით
იყო მისთვის ეს თანამდებობა.
მუდმივი-კაცობა.
...ბალზამირებას
რომ უკეთებდნენ, ჩემდა უნებურად კარი გავაღე...ძვალი და ტყავი, სახე თეთრი წვერით მოსილი,
ხელ-ფეხი ზუსტად ისეთი-ქრისტესი (სურათებში რომ გვინახავს:ჩონჩხი ხელები, ჩონჩხი-ფეხები,
ოდნავ მოხრილი).
აღდგა
ჩემში საყვარელი კაცი, ნოდარ დუმბაძე (ღმერთო გაანათლე მისი სული).მომაგონდა კიბეზე
რომ ძლივს ჩავდიოდი ეს ჯერ კიდევ ახალგაზრდა კაცი.
მომაგონდა
ცრემლი მის თვალებზე. მომაგონდა მისი სიტყვები.
„ქრისტეს
არ ჰგავს!?-
გარდაცვალებამდე
დაახლოვებით ერთი წლით ადრე პავლესთან მთავარეპისკოპოსი თადეოზი მობრძამდა, მის სასთუმალთან
დაიჩოქა, პირჯვარი გადაიწერა, საქართველოს ეკლესიის 1982 წლის კალენდარით გაუწოდა და
თქვა:
„უწმინდესის
და უნეტარესის, სრულიად საქართველოს კათალიკოს-პატრიარქის,მცხეთა-თბილისის მთავარეპისკოპოსის,
მსოფლიო ეკლესიათა საბჭოს პრეზიდენტის, დიდი მეუფის და ყოველთ ქართველთა დიდი სულიერი
მამის
ილია
II (ის)
ლოცვა-კურთხევით
გეძღვნება
წმინდა წიგნი ესე.
წიგნს
შემდეგი წარწერა ჰქონდა გაკეთებული:
„საქართველოს
დიდ შვილს, ერიხ ბერმუხას, ახალგაზრდობის წმინდა წინამძღვარს, დიდად დამაშვრალს და
მრავალ ღამე ნათევს, ჩვენი დიდი ერის ისტორიის დიდი მესაიდუმლეს ~, ხილული და ციური
საქართველოს დამამშვენებელს-ბატონ პავლე ინგოროყვას-ქრისტეს მიერ სიყვარულით, რწმენით,
პატივისცემით, იმედებით...იხარეთ ორსავე სოფელსა შინა, ამინ.
მდაბალი
მთავარეპისკოპოსი თადეოზ-მანგლელი.
1982
წ. IV, 17 წმინდა პასექი ქრისტეს ბრწყინვალე აღდგომა“
1977
წელს ამერიკის შეერთებულ შტატებში ვიყავი. ნიუიორკის გარეუბანში გახლდით სტუმრად ქართველი
კაცის ოჯახში. ბონდო კეკელიასთან, რომელიც ბედის უკუღმართობით სამშობლოს მოწყვეტილი
იქ დაბინავებულიყო. მისი მეუღლე, ქ-ნი ვარცვარა (თუ ბარბარეა ქართულად?) თავს გვევლებოდა.
ყველაფერი აინტერესებდა, რაც საქართველოს შეეხებოდა.
ბ-ნმა
ბონდომ (ასე ერქვა ჩვენს ქართველ მასპინძელს) პავლე ინგოროყვას ათასგვერდიანი „გიორგი
მერჩულე“-გადმოიღო და თქვა:
-აქ
ახლომახლო ექვსი ქართული ოჯახი ვცხოვრობთ. ეს წიგნი კი ერთადერთია, დღეებად გვაქვს
განაწილებული, კვირაში ერთხელ შეგვხვდება ხოლმე და როგორც სახარებას, ისე ვკითხულობტ
საღამოსო!
როგორ
სახარებასო!
დიდი
პატივი გვცა ბ-ნმა ბონდომ.
ვკითხე:
რითი შეგვიძლია პატივი გცეთ, საქართველოდან ხომ არაფერი გამოგიგზავნოთ-მეთქი.
-ჩვენ
ყველაფერი გვაქვს. იმას კი, რაც გვაკლია, ვერა კაცი ვერ გამოგზავნისო,-და ატირდა ეს
მუხასავით კაცი.
ცრემლი
დაეცა :გიორგი მერჩულეს“, ათასგვედიან მატიანეს ჩვენი ერისა.
და
მე თვალწინ წარმომიდგა მისი ავტორი. საქართველოს ერთგული ჯარისკაცი (როგორც იგი უწოდებდა
თავის თავს)რომელიც ერთ საშინელ ღამეს არ მოერიდა არავითარ განსაცდელს, ქარსა და წვიმაში
ჩაჯდა ნავში და გეზი აირო უცხოეთისაკენ, ეროვნული მისიით...
მერე
ბ-ნმა ბონდომ წიგნების კარადიდან ინგლისური ჟურნალი გადმოიღო, გადაფურცლა და მაგიდაზე
დამიდო:ჟურნალში პავლე ინგოროყვას ცნობილი ფოტო იყო წარმოდგენილი დარამდენიმე გვერდზე
მოთხრობილი მეცნიერის უაღრესად მნიშვნელოვანი
აღმოჩენის შესახებ-ამას იუწყებოდა ჟურნალი „იუნესკოს კურიერი“ (გაერთიანებული ერების
ორგანიზაციის განათლების,მეცნიერებისა და კულტურის ყოველთვიუი ორგანო). ჟურნალი გამოდის
მთელ მსოფლიოში, თითქმის ყველა ენაზე სათაურით :საქართველოს დაკარგული ჰიმნები“, რომელსაც
რედაქციებმა დაურთეს ქვესათაურები: :მუსკის ათასწლოვანი საიდუმლოება საბოლოოდ ამოხსნილია.:
პ. ინგოროყვას ეს ღმოჩენა. რომგორც ჟურნალი იუწყებოდა იყო განხილვის საგანი საერთაშორისო
მუსიკალურ საბჭოში, სადაც მან ცხოველი ინტერესი გამოიწვია.ამ აღმოჩენის თაობაზე საგანგებო
გადაცემა მოაწყო სხვადასხვა ქვეყების რადიომ. ახლო ხანში იუნესკოს რადიო-სამსახური
მსოფლიო საზოგადოებიობას პირდებოდა ამოხსნილი ძველი ქართული ჰიმნების დიდ რადიოგადაცემას.
ეს
ჟურნალიც სათუთად ჰქონდა შენახული ჩვენს თანამემამულეს, ბ-ნ ბონდოს, ეამაყებოდა, მსოფლიოში
ასეთ პრესტიჟულ ჟურნალში ქართველ მეცნიერზე დაბეჭდილი მართლაც რომ საამაყო წერილი და
მისი თქმით „სტუმარს, ამერიკელი იქნება თუ სხვა, saqarTvelos ssr mecnierebaTa akademiaSi
sagangebo sxdomaze, zemoaRniSnul aRmoCenasTan dakavSirebiT iTqva:
“Zveli qarTuli, romauli da saSualo saukuneTa berZnuli musikis Cvens dromde moRweuli Zeglebi, cota metnaklebobiT, erTsa da igive xanas ganekuTvneba. amave dros aRsaniSnavia Semdegi: berZnuli musika Tavidanve erTxmiani iyo da aseTad darCa bolomde. romaul musikaSi IX-XI saukuneebSi pirvelad isaxeba mravalxmianoba (orxmianoba); mravalxmianoba jer kidev primitiul saxes atarebs, xolo qarTuli galoba imTaviTve mravalxmiani (samxmiani) yofila, uZvelesi tradiciis mqone.
rasakvirvelia, SemTxveviTsa da gankerZoebul movlenas ar warmoadgenda is garemoeba, rom SoTa rusTavelis “vefxistyaosani” aRmarTulia rogorc miuwvdomeli mwvervali saSualo saukuneTa msoflio poeziaSi. bunebrivia, rom ara marto poezias, aramed poeziasTan erTad ZvelqarTul musikasac ganviTarebis maRali donisaTvis miuRwevia rusTavelis epoqis saqarTveloSi
ZvelqarTul musikas, romelic mravalsaukunovani dumilis Semdeg isev ametyvelda, WeSmaritad zogadkacobriuli mniSvneloba aqvs, igi Sedis zogadkacobriuli kulturis saganZurSi”
axla neba miboZeT warmogidginoT im didi epistolaruli memkvidreobis nawili, romelic b-n pavnes darCa. arqivSi inaxeba misi didi megobris, b-ni konstantines mowerili werilebi, rac am werilebSi weria, didi rainduli megobrobis dadasturebaa. agreTve warmogidgenT p. ingoroyvas werils meuRlisadmi. Aseve gTavazobT eqvTime TayaiSvilisa da grigol robaqiZis werilebs p. ingoroyvasadmi. yvela am werilSi naTlad ikveTeba pirovneba, urTierTsiyvaruli, SesaSuri adamianuri Rirsebani.
b-ni pavles werili meuRlisadmi:
“Cemo kargo qeTo!
siyvaruliT mogexvevi da gakoceb. rac Camovedi mas Semdeg TiTqmis mTeli dro kowias saqmes movandome, magram jerjerobiT veras gavxdi, saerTod saeWvoa, rom ramis gakeTeba SesaZlo gaxdes, radgan, rogorc irkveva, tfilisis gareSe kowias saqme gadaSinjuli ar iqneba. me mainc imeds ar vkargav da yovel SemTxvevaSi cdas ar vakleb.
enuqiZe jer ar minaxavs. imedi maqvs vinaxulo orSabaTs an samSabaTs. ise saerTod, didi xalxis naxva da maTTan saqmis daWera bevrad ufro Zneli yofila, vidre wined iyo.
dRes mTeli dRe imas movandome- dilis rva saaTidan sam saaTamde, rom rogorme menaxa kowia, magram veras gavxdi jer kidev ori dRis winad- Tedo Rlontis daxmarebiT vinaxule amier-kavkasiis warmomadgeneli ruseTSi ter-gabrieliani (didi kacia, es-es-eris cakis prezidiumis wevria) – rom moexerxebia CemTvis kowias naxva. Man daureka gepeus (aqaur Cekas) prokurors katanianma. telefoniT gadmogvca, rom SabaTs (e.i dRes) – mivsuliyavi butirskis saavadmyofoSi da iq manaxvebdnen. mec dRes 8 saaTidan butirkaSi wavedi (ase adre imitom, rom rigir ar damekarga). momixda cda da rigSi dgoma 11-s naxevramde. Am dros SegviSves cixeSi. Iq gamogvicxades, rom naxva moxdeba 1 saaTidan. me im mizniT, rom gamego, aris Tu ara marTla kowia butirkaSi – gadaveci kowiasTvis gadasacemad fuli da vTxove komendants ecnobebina, aris Tu ara aq gamsaxurdia. aq imyofeba da miiRo fuli. Amis Semdeg moaRwia naxvis droc. magram – kowias Cvenebaze neba ar damrTes – morigeebma. Amis Semdeg viTxove cixis umaRles mmarTvelobasTan molaparakeba. mimiRo administraciis ufrosma. man gamomicxada, rom gamsaxurdia aq imyofeba; magram naxvaze nebarTvis mocema mas ar SeuZlia. Cven vanaxvebT mxolod iseT
“Zveli qarTuli, romauli da saSualo saukuneTa berZnuli musikis Cvens dromde moRweuli Zeglebi, cota metnaklebobiT, erTsa da igive xanas ganekuTvneba. amave dros aRsaniSnavia Semdegi: berZnuli musika Tavidanve erTxmiani iyo da aseTad darCa bolomde. romaul musikaSi IX-XI saukuneebSi pirvelad isaxeba mravalxmianoba (orxmianoba); mravalxmianoba jer kidev primitiul saxes atarebs, xolo qarTuli galoba imTaviTve mravalxmiani (samxmiani) yofila, uZvelesi tradiciis mqone.
rasakvirvelia, SemTxveviTsa da gankerZoebul movlenas ar warmoadgenda is garemoeba, rom SoTa rusTavelis “vefxistyaosani” aRmarTulia rogorc miuwvdomeli mwvervali saSualo saukuneTa msoflio poeziaSi. bunebrivia, rom ara marto poezias, aramed poeziasTan erTad ZvelqarTul musikasac ganviTarebis maRali donisaTvis miuRwevia rusTavelis epoqis saqarTveloSi
ZvelqarTul musikas, romelic mravalsaukunovani dumilis Semdeg isev ametyvelda, WeSmaritad zogadkacobriuli mniSvneloba aqvs, igi Sedis zogadkacobriuli kulturis saganZurSi”
axla neba miboZeT warmogidginoT im didi epistolaruli memkvidreobis nawili, romelic b-n pavnes darCa. arqivSi inaxeba misi didi megobris, b-ni konstantines mowerili werilebi, rac am werilebSi weria, didi rainduli megobrobis dadasturebaa. agreTve warmogidgenT p. ingoroyvas werils meuRlisadmi. Aseve gTavazobT eqvTime TayaiSvilisa da grigol robaqiZis werilebs p. ingoroyvasadmi. yvela am werilSi naTlad ikveTeba pirovneba, urTierTsiyvaruli, SesaSuri adamianuri Rirsebani.
b-ni pavles werili meuRlisadmi:
“Cemo kargo qeTo!
siyvaruliT mogexvevi da gakoceb. rac Camovedi mas Semdeg TiTqmis mTeli dro kowias saqmes movandome, magram jerjerobiT veras gavxdi, saerTod saeWvoa, rom ramis gakeTeba SesaZlo gaxdes, radgan, rogorc irkveva, tfilisis gareSe kowias saqme gadaSinjuli ar iqneba. me mainc imeds ar vkargav da yovel SemTxvevaSi cdas ar vakleb.
enuqiZe jer ar minaxavs. imedi maqvs vinaxulo orSabaTs an samSabaTs. ise saerTod, didi xalxis naxva da maTTan saqmis daWera bevrad ufro Zneli yofila, vidre wined iyo.
dRes mTeli dRe imas movandome- dilis rva saaTidan sam saaTamde, rom rogorme menaxa kowia, magram veras gavxdi jer kidev ori dRis winad- Tedo Rlontis daxmarebiT vinaxule amier-kavkasiis warmomadgeneli ruseTSi ter-gabrieliani (didi kacia, es-es-eris cakis prezidiumis wevria) – rom moexerxebia CemTvis kowias naxva. Man daureka gepeus (aqaur Cekas) prokurors katanianma. telefoniT gadmogvca, rom SabaTs (e.i dRes) – mivsuliyavi butirskis saavadmyofoSi da iq manaxvebdnen. mec dRes 8 saaTidan butirkaSi wavedi (ase adre imitom, rom rigir ar damekarga). momixda cda da rigSi dgoma 11-s naxevramde. Am dros SegviSves cixeSi. Iq gamogvicxades, rom naxva moxdeba 1 saaTidan. me im mizniT, rom gamego, aris Tu ara marTla kowia butirkaSi – gadaveci kowiasTvis gadasacemad fuli da vTxove komendants ecnobebina, aris Tu ara aq gamsaxurdia. aq imyofeba da miiRo fuli. Amis Semdeg moaRwia naxvis droc. magram – kowias Cvenebaze neba ar damrTes – morigeebma. Amis Semdeg viTxove cixis umaRles mmarTvelobasTan molaparakeba. mimiRo administraciis ufrosma. man gamomicxada, rom gamsaxurdia aq imyofeba; magram naxvaze nebarTvis mocema mas ar SeuZlia. Cven vanaxvebT mxolod iseT
რომელთაც
სასჯელი მისჯილი აქვთ სასამართლოს წესით, ხოლო ისეთ პირთა სანახავად სასჯელი მისჯილი
აქვთ ჩეკასგან, საჭიროა მოიტანო სპეციალური ორდერი წერილობიტი გეპეუს მმართელობის ხელმოწერით,
ტელეფონით დარეკვას ჩვენთვის არავითარი მნიშვნელობა არ აქვსო.
ამის
შემდეგ ჩავჯექი ეტლში და დაუყონებლივ გავექანე ამიერკავკასიის წარმომადგენლობაში-რომ
მენახა ტერ-გაბრიელიანი, რათა მას ხელახლა დაერეკა გეპეუასი, რომ იქ მივიღე და რომ გამოეცათ სათანადო ნებართვა. მაგრამ
ტერ-გაბრიელიანი თურ,ე გასულა მოსკოვიდან დაორშაბათამდე აქ არ იქნება, ამის შემდეგ
ვეძებე მამულია (მასაც აქვს გავლენა გეპეუში), მაგრამ ისიც ვერ ვნახე, სამსახურში არ
დამიხვდა, აქედან დაუყონებლივ წავედი გეპეუში. დიდი რიგის შემდეგ (საათ-ნახევარი ვიდექი
რიგში) როგორც იქნა მივაღწიე კომენდატურაში,-მაგრამ აქ მითხრეს რომ განცხადებანი ტუსაღების
ნახვის შესახებ მიიღება მხოლოდ სამშაბათ-ოთხშაბათობით. ასე რომ ჩემმა ამდენმა ხეტიალმა
დღეს არ ომიტანა არავითარი შედეგი. ერთადერთი ის არის მხოლოდ რასაც დღეს მივაღწიე,-რომ
გამოირკვა,-კოწია ჯერ კიდევ აქ არის და ბუტირკის საავადმყოფოში იმყოფება.
დაღლილი-დაბრუნებული
ამ ხეტიალიდან გწერ ეხლა ამ წერილს. რასაკვირველია სამშაბათს აუცილებელად წავალ გეპეუში
და ყოველსავე ზომას მივიღებ, რომ მოვახერხო კოწიას ნახვა. რაც შეეხება საერთოდ კოწიას
საქმეს, ამის შესახებ- ვზრუნავ დღიდან ჩამოსვლისადა მივიღებ ყველა ზომებს, რაც კი ჩემგან
იქნება დამოკიდებული და ხელმისაწვდომი. თუმცა. როგორც გწერდი, იმედი ცოტა მაქვს, ყველა
ვისაც დღემდე ველაპარაკე მარწმუნებს, რომ კოწიას საქმე ტბილისის გარეშე არსად გადასინჯულა.
ასეთი ყოფილა საერთო წესი პოლიტიკურ პატიმართათვი/
ყოველ
შემთხვევაში ვეცდები ყველაფერს, ცდა ბედის მონახებრია.
სხვა
ჩემი ამბები რა მოგწერო. მე, მართალი გითხრა, ძალიან მომეწყინა მოსკოვში. ორშაბათს
საღამოს არის ჩემი მოხსენება საკავშირო ცაკის და გოსპლანის პრეზიდიუმების შეერთებულ
სხდომაზე. აი, ამ წერილის გათავების შემდეგ უნდა ჩავუჯდე ჩემს ხსენებას. ორშაბათს გათავდება
ჩემი ოფიციალური საქმეები და ამის შემდეგ დავრჩები იმდენს. რაც საჭირო იქნება კოწიას
საქმ,ისათვის. მოსკოვიდან წამოვალ ან ხუთშაბათს, თუ მანამდე კოწიას საამეს მოვრჩი,
ანდა შემდეგ ორშაბათს.
სხვა,
აქაური ნაცნობების შესახებ.
კოწია
ქავთარაძესთან ორჯერ ვიყავი. ბაკლინა გაყრია ქმარს, და ოფიციალურად გაჰყოლია კოწია
ქავთარაძეს, ბაკლინას მშვენიერი ბავშვი ყავს 5 წლისა, მხოლოდ ძნელი გამოსარკვევია,
ვისი შვილია, კოწიასი თუ სხვისი?
სხვათა
შორის,ბესო ლომინაძეს შეურთას ბაკლინას დაი. ასე რომ ბესო ქვისლია კოწიასო. ბესოს ცოლი
ბაკლინასთან იყო და გავიცანი, სხხვათაშორის,
ბესო ლომინაძე აქ არის და ისიც მინდა გამოვიყენო კოწიას საქმეზე.
ვნახე
აგრეთვე პავლუშა მესხი, მსახურობს ამიეკავკასიიზ წარმომადგენლობაში (წარმომადგენლობა
სხვათა შორის ჩვენს ძველ ბინაზე იმყოფებოდა).
ვიყავი
გიორგი ლორთქიფანიძესთან. ვნახე ლიოლია. მიცემიათ შვილი, ქალი. ეხლა შვიდი თვისა ჰყავთ.
ლიოლია ძალიან შეწუხებულია ოჯახური პირობების გამო, მისი ერთი ძმა სპეკულიაციისთვის
გადაუსახლებიათ სოლოვკაში, მეორე ძმა ურალში, ხოლო მამა ვოროჟენში.
ვიყავი
აგრეთვე შალვა დევდარიანთან. მაგრამ შალვა უკვე წამოსულა ტბილიში რაც ძალიან მეწყინა.
მოვნახე
აგრეთვე შსერ დევდარიანი, მაგრამ იგი წამოსულა ტფილისში. სწორედ ჩემი ჩამოსვლის დღეს
დღეს, ასე რომ ესეც დიდად საწყენად დამირჩა,-და ეხლა მსახურობს „გოსიზდატში წიგნის
გამავრცელებელ სააგენტოში“ გიორგი ლორთქიფანიძის ხელმძღვანელობით. ერთხანს გასჭირებია
ეს მუშაობა, მაგრამ ეხლა დიდად კმაყოფილია. პირადად არ მინახავს. მაგრამ ვეცდები რომ
როგორმე შევხვდე.
აი
ესეც მთელი მოსკოვური ამბები.
აქამდე
სამი წერილი გამოვგზავნე. ეს მეოთხეა. მიიღე თუ არა დანარჩენი ბარათები?
მე
როგორც გწერდი, ვცხოვრობ სასტუმროში. აქვე ვსადილობ და ვვახშმობ. ძალიან კარგი პირობებია.
გრიგორიანიც აქვეა, სხვათა შორის ძლიანკარგი საამხანაგო ადამიანი ყოფილა.
არსად
თეატრში ჯერ არ ვყოლვარ და ალბათ ვეღარც მოვიცლი.
ვარ
მოწყენილი-შენი პავლე. რომეც გაკოცებს.
შაბათი
15 მაისი ქ. მოსკოვი.
ბ-ნი
კონსტანტინეს წერილი პავლესადმი 1940 წელი
ძ
ვ ი რ ფ ა ს ო პ ა ვ ლ ე!
დიდი
ხანია მინდა მოგწერო, მაგრამ ვერ მოვიცალე. ამ რამდენიმე დღის წინათ გავიგე, შენს გამო
ორბელს საყვედური ხეთქეს თურმე. მე მინდოდა მყისვე მეუწყებინა, მაგრამ ილია ფანცხავა
მიდიოდა და იგი დამპირდა ვეტყვიო. ასე მოუხდება მას.
სხვა
როგორ ხარ? ახლა ღამეა, შენზე ვფიქრობდი. ზიხარ ალბათ ფილანტეში ჩაფლული, ქეთო დაფუსფუსებს.
აფსუს ახლა ვიჯდე თქვენ ბუხართან? რამდენს ვისაბრებდით?
მე
თუ მკითხავ, დავდივარ ამ საყინულეში (30 გრადუსი ყინვაა) კინაღამ ცხვირი წამაყინა.
სასტუმროდან არ გამოვდივარ. იშვიათი წიგნები ვიშოვნე აქ. სავსებით მარტო ვარ. დღს წერილებსა
ვწერ. ესესაა საშკას მივწერე. ჩემი საქმეები კარგად მიდის ჯერჯერობით. დანარჩენი ვნახოთ.
ვასწრებ „მარჯვენას“ თარგმნას. აღარ შემიძლია მეტი, ისე დავიქანცე. ანტრაქტებში ვკითხულობ
და ბარათებს ვწერ იმათ, ვისთანაც საუბარი მენატრება. გარეთ საშინელი სიცივეა და ნამქერი.
ამ ბარათს რომ ვწერდი ერთი ნაცნობი მეწვია, წავედით ერთ ქართველ ექიმთან. შესანიშნავი
რაჭული ღვინო დავლიეთ, მე წამოვიწყე ჩვენი მეგობრების სადღეგრძელო და ცხადია, პირველთაგანი
შენ იყვი. მათ შორის ხომ ასეთი უკუღმართი ადამიანებია ჩვენში. მაგრამ ასეთი შსანიშნავი
მხარე ქვეყნის ოთხივე კიდეზე არ მოიპოვება.მაინც ჩვენ საკმარისად არ ვაფასებთ მას და
არც თუ ისე ღირსნი ვართ მისი დიდი წარსულისა და მისი შესანიშნავი ბუნებისა. მე მაინც
საქართველოს რომ წარმოვიდგენ, უწინარეს ყოვლისა ეს თქვენ გგულისხმობთ ჩემს საუკეთესო
მეგობრებს. ისე მთები შვეიცარიის ასევე ლამაზია როგორიც ჩვენი.
ახლა
უკვე 3 საათია ღამე ნებისა ხელზე აკოცე ჩემს მაგივრქად ქეთოს და უთხარი კოველდღე ვეძებ
საკომისიოში მის დანაბარევს, ჯერჯერობით ამაოდ, მაგრამ ვნახოთ და თუ მოგინდეს მოიწერე.
ძმურ
სალამს გიძღვნით თქვენი მარადისერთგული კონსტანტინე. გ
შენი
წიგნები გადავეცი სიმონს.
ქალბტონ
მირანდა გამსახურდიას წერილი ბატონ პავლესადმი.
„პატივცემულო
ბატონო პავლე! გუშინ მივიღე კონსტანტინეს ტელეგრამა, რომელსაც გიგზავნით თქვენ, თუ
თქვენთვის მძიმე არ იქნება ამომიწერეთ რაასაც თხოულობს კონსტანტინე და მე გამოგივლით,
დიდი მოკითხვა ქეთოს. ბოდიში შეწუხებისთვის.
მირანდა
გამსახურდია 1940 წელი 20 თებერვალი.
ბატონი
კონსტანტინეს წერილები 16 მეცხრე 1953 წელი.
ჩემო
საყვარელო პავლე! გზაშიო ვესაუბრე ხანგრძლივად ვესაუბრე პროფესორს, გამოტეხილად მითხრა
არაფერიაო საშიში, შენი დავალება შევასრულე ლიტფონდა 2000 მანეთი მომცა. აქედან
1000 მანეთშ გიგზავნი, დანარჩენი მირანდას აბარია, ხვალ ვაგზავნი კლარას, ჩვენი საშკა
ძლიერ შეწუხდა, თბილისში ძლიერ აგრილდა, ღამე აქ საზამთრო საბნებს ვიხურავთ. ახლა ჩვენ
ამას გთხოვთ თავი დაიმშვიდე, ნურაფერს იდარდებ, შენ მუდამ შეუპოვარი ვაჟკაცი იყავი.
სიკვდილისა სიცოცხლით დამთრგუნველი.სანამდის მე ცოცხალი ვარ გეყოლები როგორც შეუმუსვრე
კლდე, ნიავსაც არ გაგაკარებ იცოდე მთავარზე უმთავრესია შთაგონება ესიგი თვით შთაგონება.
ყველაფერ კარგად იქნება როცა გამოკეთდები ერთი გავისეირნოთ ძველი ძეგლის სანახავად.
თბილისში
ყველაფერი ძველებურადაა. ახალი არაფერია, შენი ჩემოდნები აქაა, მშვიდობით ჩამოვიტანეთ
მოგიკითეს დიდი სიყვარულით მირანდამ, თამრიკომ და ზვიადმა. ისინი ძლიერ შეშფოთებულნი
იყვნენ, თუმცა ძვიადი აგრე ამბობდა... ბიძია პავლეს ვერაფრი მოერევაო, მომიკითხე ჩვენი
ლეილა.
გაკოცებს
შენი კონსტანტინე.
გელი
18-19სთვის მე წასასვლელი ვიყავი, მაგრამ შენს ჩამოსვლამდინ გადავდევი.
მოსკოვი.
ძვირფასო
ძმაო პავლე!
ტფილისიდან
მოულოდნელად მომიხდა წამოსვლა, ამიტომაც ვერ გინახულე, აქ საშინელი ყინვებია, ჩემი
პალტოს სითბო არ მეყო და მეც ავად გავხდი. მხოლოდ დღს გამოვედი, დიდოსტატის აქაური
გამოცემის კორექტურა გავასწორე, ცოტაოდენი საქმეები ლენინის ბიბლიოთეკაში და მერე ჩამოვალ.
შენი
ამბავი მაინტერესებს, როგორია შენი ჯანმრთელობა? რას აკეთებ რა ამბებია ტფილისში. როცა
ჩამოვალ საინტერესო ამბებს გიამბობ. აქ მხოლოდ 2- კაცს შევხვდი, ყველა დაკავებულია,
ყველას სადღაც ეჩქარება, სულ დელეგაციები და სულ სტუუმრები. დღეს საღამომს მეც მივყავარ
ლატიშების დეკადაზე. თუმცა საშინელი ყინვაა, მაინც უნდა წავიდა, სასყიდლად არაფერი
იშოვნება, წინად ამერიკულ ავტოკალმებს მაინც ვშოულობდი, ისინისც აღარსადაა. მოიწერე
ბარათი, თუ მოიცალო.
მომიკითხე
ლეილა ძმური სალამით შენი კონსტანტინე.
წუხელ
დამპატიჯეს ლატიშურ ხელოვნების დეკადაზე, დიდი სიამოვნება მივიღე მათი ხალხური ლექსებისა,
სიმღერებისა და ცეკვებისაგან, მაგრამ ლიტერატურა მონასმენი ნიმუშების მიხედვით საკმაო
ღარიბი ყოფილა. ჩვნი კრიტიკოსები ჩვენი მწერლობის სახელის გატეხვით არიან გართულნი,
თორემ ჩვენ არავის ჩამოუვარდებით. დეკადა მოუწყვიათ შესანიშნავად დიდძალი საზოგადოება
დაესწრო, ტევა აღარ იყო, არამგონია ჩვენებმა შესძლონ ასე კარგად მოაწყონ დეკადა.
კ.გ
მ
ი ნ ა წ ე რ ი
საახალწლოდ
ალბათ ვერ ჩამოვალ, გილოცავ ავანსად ახალ წელს გისურვებ სულიერ მხნეობას და ახალ მიწვევბს.
შენი კონსტანტინე.
მოსკოვი
სასტუმრო „მოსკოვი“ 523
„ჩემო
ძვირფასო პავლიკ!
ამ
საღამოს ჩემი ოოჯახისა და შენს გამო ვფიქრობ. ცოტა ავადაც ვარ და შინ ვზივარ, გული
მისივდება ბრაზისაგან, აქ დაუჭერიათ ერთი სსომეხი დოქტორის და ვინმე კუ-ცაავას გამანადგურებელი
წერილი. ჩემს შესახებ, სადაც ილიას, შოვინისტების პაპას უწოდებენ.
დამუშავებულნი
არიან შესავალში, ი.ჯავახიშვილი, ს.ჯანაშია და ბერძენიშვილიც პირდაპირ პიერიმული ტონით,
უმთავრესად ჩემი დავითის I, II, III, ასე რომ რუსი ამხანაგებიც აღშფოთებულები ამბობდენ
საშინელი გამოსვლააო, რეცენზია 15 გვერდი, სულზე მოვუსწარით, ასე რომ მარტო არახარ
რავ ქნათ?
რომ
წაიკითხო თმა ყალყზე დაგიდგება, ერთ დიდ ჟურნალში აპირებდნენ დაბეჭდვას, თუმცა არ ვიცი
შეიძლება ასეც მოხდეს (ეს ჩვენს შორის) ეჰჰ მე ისე მომბეზრდა ამ წამებლებთან ბრძლოა,
რაც უნდა ისა ქნან. მე ახლა შენი ამბავი მაწუხებს, მაგრამ იმედია ჩვენი სიმართლე თავის
სიმართლეს არ დაკარგავს. მე ამ კვირის დამლევისთვის მზად ვიქნები წამოსასვლელად, თუ
ამ წერილმა არ დაიგვიანა „ლიტ გაზეთში“ ორმაგი ფელეტონი მიდის. „ჩემი ვაზის ტირილი“
ნომერი შემინახე, და 2000 მანეთი გამოაწერინე.
ხომ
ხედავ ისე დაღალული ვარ, რიგიანი წერილიც ვერ მომიწერია. ამჟამად შენს „მერჩულეს ვკითხულობ“
მოგეცეს ლხენა, მსიამოვნებს ფრიად და ფრიად. ისე ვიყვეთ მე და შენ შოვინისთები, ილიას
საქმის გამგრძელებელნი ამ „შეურაცყოაფასაც“ გავუძლებთ როგორმე აბა შენ იცი ვეფხო, უჩემობა
არ შეიმჩნიო, შენი მტრისა ვარ ლახვარი. შენი ძმა კონსტანტინე. ზლატკინის ამბავს იმედი
მაქვს დეპეშით მაცნობებ. მომიკითხე შენი გოგონები. 1955 წელი 6 სექტემბერი.
ჩემო
ძვირფასო პავლე!
ვწუხვარ
რომ ცუდად ხარ, ხვალ თუ უკეთ იქნები, მობრძანდი 11 საათზე, დაგიცდი საუზმეზე ახლა ქეთოს
და შენ გიგზავნით ჩვენი ღორის შაშხს გასასინჯად.
ძმური
სალმით თქვენი კონსტანტინე.
ჩემო
პავლე! ხაჩაპურის გამოცხობის გამო დამაგიანდა მალე მოვალ.
წყალტუბო. სასტუმრო „თბილისი“
1953 წელი 2 ოქტომბერი.
ჩემო
ძვირფასო პავლე! მოწყენილობასა და მარტოობაში ხშირად გიგონებ, მაწუხებს ისე რომ საავადმყოფოში
დაგტოვეე, ვე4რც მე ვარ მაინც დამაინც კარგად. ალბათ ნერვების დაჭიმვის ინექციას თავისი
ქაჰქონდა, ცოტა რომ დავისვენე უცებ დავუშვი, საოცარი მოწყენა და სიცარიელე ვიგრძენი,
აქ სავსებით უცხო და უხეშ ადამიანების ბრბოში, რომლესაც ჭამისა და გამოკეთების მეტი
არაფერი აინტერესებთ, მათ ვერ გამოაკეთებთ თუნდაც დანტეს სალხინებელში მოხვედრა. სხვა
შენ როგორ მყახარ ჩემო ვეფხო? მე იმედი მაქვს იმ რეჟიმში შენი ჯანმრთელობა გამოსწორდება,
მალე შევხვდებით ერთმანეთს და „ვიგენიოსებთ“, ჩვენებურად. თუ ხალისი გექნეს წერილი
მოიწერე, შეიძლება საშკა აქეთ წამოვიდეს, გკოცნი შენი ძმადნაფიცი კონსტანტინე.გ
მოსკოვი 7 აგვისტო
ძმა
პავლე! საშინელ დღეშიი ვარ, ზვიადი მომეწამლა აკრიხინით (ჭიების საწინააღმდეგო წამალი
ასვეს უზმოდ) ძლივს ჩამოვიყვანეთ ახლა შენ იცი და შენმა ძმობამ თუ შეგიძლია ჩადი თბილისში.
ინახულე
ირაკლი აბაშიძე და კულტურის მინისტრი გუნია. დაპირებულია ერთ ტირაჟს მოგიმატებო ან
ვაზის ყვავილობაზე სახელგამში, ან დავითის პირველ და მეორე წიგნზე ზარიაში. რაც მებადა
ის სახლის რემონტს მოვანდომე და 5000 მანეთით წამოვედი.
ინახულე
ციალა ჩხეიძე სახელგამში (სარედაქციო სამმართველო) დააჩქარებინე კორექტურები, თითქმის
მომთავრებულია.
ამავე
საკითხის ნახე ნანიტაშვილი და სერგო გრიგოლია კომბინატის გამგე, როგორმე დააჩქარებინე
წიგნის ბეჩდვა, ჯერაც ბინა ვერ ვიშოვნე, როგორც კი მსიამართი მექნება გაცნობებ, იმ
თვეს შენ სანახავადვაპირებდი ყველანი წამოსვლას, 10 დღე არ უძინია. ერთი სიტყვით ეს
სოფელი არ გაძღა ჩემი სისხლით. ავიოთი მომწერე სად იქნები. სალამი ლეილას, ველი პასუხს
გაკოცეთ კონსტანტინე გამსახურდია.
ინტერეს
მოკლებული არ უნდა იყოს ბატონი ექვთიმე თაყაიშვილის ორი ბარათი მიწერილი ბატონი პავლე
ინგოროყვასადმი, მისი მეუღლის ქალბატონი ქეთოს გარდაცვალების გამო.
ძვირფასო
პავლე! ვერ წარმოიდგენ როგორ მწვავედ მოხვდა ჩემს გულს შენი მეუღლის გარდაცვალებაამ
უებრო ადამიანმა მოგვცა საშვალება სიცოხლისა და სამეცნიერო მუშაობის გაგრძელებისა,
მან მისი მოვალეობა პირნათლად შეასრულა, ჩემი და ჩემი ოჯახის მდგომარეობა ისეთია რომ
ვერავინ პირადად ვერ მოვდივართ. ეს უფრო გულს მწვავს მე ხომ სულ ინვალიდი ვარ საშაც
ავად გახდა და კარში ვერ გამოდის, ჩვენ მოსამსახურე ქალს ღმა წელის კრიზისი მოუვიდა
და საავადმყოფოში წაიყვანეს ოპერაციისთვის უმწეო მდგომარეობაში ვარ დიდად გთხოვ თავს
გაუფრთხილდე და მედგრად გადაიტანოო აუცილებელი განსაცდელი, ამ წერილს ძლივს ვჩხაპნი.
მუდამ შენი ექვთიმე თაყაიშვილი
7 მარტი 1952 წელი...
ბატონო
პავლე! წინაც მოგწერე და ეხლაც გთხოვ როგორმე რამდენიმე წუთით შემოიარეთ ჩემთან ილიას
ახალი გამოცემაც წამომიღეთ, ძალიან ცუდად ვგრძნობ თავს ამიტომ ვიჩქარი გნახოთ, იქნებ
ეს უკანასკნელი იყოს, შენი ექვთიმე თაყაიშვილი 1952 წელი 6 ივნისი.
ბატონ
ექვთიმეს ამ წერილის ბოლო სიტყვები საბედისწერო აღმოჩნდა, მალე ის გარაიცვალა ათას
ჭირვარამ გადახდილი, სამშობლოს ხშირად მონატრებული, მაგრამ ბოლომდე ვალმოხდილი დიდი
ექვთიმე. გარდაიცვალა მარ ასეთები ცოცხლობენ მარად, ცოცხლობენ სხვებში. მაგინდება ერთი
ხალგაზრდა კაცი ნათქვამი, რომელმაც შესძრა ხალხით გაჭედილი ინსტიტუტის დარბაზი, მან
თქვა ყველაზე დიდი ჩემი ოცნება ოცნებაა რომ მე მოვკვდე ისე რომ ჩემს საფლავზე დააწერონ
„მოკვდა საქართველოსთვის“.
ეს
სიტყვები გული იყო ამოხეთქილი!
კიოდა
სისხლი წინაპართა.
ექვთიმეს დასაფლავების დღეს ცა იყო ღრუბლიანი,
ცრიდა, კუბოს სულ რამდენიმე კაცი მიყვებოდა, დანარჩენები ტროტუარით მისდევდნენ თითქოს
პროცესიასთან საერთო არაჰქონდათ რა, ასე საფლავებდნენ თავის ქვეყანა მის მკვიდრ შვილს
დიდ ექვთიმე თაყაიშვილს, არ შეიძლება არ მოგაგონდეს პოეტის სტროფი:
ასეთი
ცოდვა რა ჩაიდინე ჩემო სამშოვლო მინდა ვიცოდე!?
პავლე
ინგოროყვას დაკრძალვა ხომ ცალკე თემაა, ამაზე ალბათ ოდესმე დაიწერება. ახლა კი მე მოკლედ
მოგახსენებთ (ამბობენ ადამიანის დასაფლავება ბევრის მთქმელია მის ცხოვრებაზე) 1983
წლის ნოემბერია ეს ის პერიოდია როდესაც ეროვნუილი მოძრაობა ჩვენში გამოღვიძების ხანაშია,
ახალგაზრდობაში უკვე იგძნობა ის ფარული ძალა რომელმას შემდეგ მძინარრე ვულკანივით ამოცეთქა.
თუმე ცოცხალია ქართული გენი! გაისმის ხალხში და ზოგმაც შიშით და ზოგმაც იმდით დაუცკო
ყურება ხვალინდელ დღეს, სწორედ ამ პეიოდში ხდება პავლე ინგოროყვას დასაფლავება, ისეთი
პიროვნებები როგოეიც იყო პავლე ინგოროყვა არამარტო ცოცხლები არამედ გარდაცვლილნიც კი საშიშნი არიან ძლიერთათვის
ამა სოფლისა, კუბო მწერალთა კავშირიდან დიდუბის პანთეონამდე სტუდენტმა ახალგაზრდობამ
სულ ხელით ატარა, მანამდე კი ქაშვეთის ტაძართან შეაჩერეს და ეკლესიის ზარების რეკვით
კიდევ ერთხელ შეარხიე მგლოვიარეტა გულები. ყოველ 100 მეტრში ოფიციალური პირები აფრთხილებდნენ
ახალგაზრდებს რომ კუბო კატაფალკაზე დაედოთ და ისე გაეგრძელებინათ გზა დიდუბის პანთეონამდე,
რატომაც ეშინოდათ, დასაფლავებას სხვა იერი არ მიეღო და რაიმე ნაციონალურში არ გადაზრდილიყო,
ამ შიშს ალბათ ისიც აძლიერებდა რომ პროცესიის პირველ რიგში ჭირისუფლებში უკვე ყველასათვის
ცნობილი ზვიად გამსხურდია მოაბიჯებდა. (პავლე ზვიადის ნათლია გახლდათ).
დიდუბის პანთეონთან შავებში ჩაცმულმა
ქლებმა, შეცვალეს ვაჟები მხრებით შეუდგნენ კუბოს და რაღაცა განსაკუთრებული ელფერი მოჰფინეს
ამ დიდი კაცი დასაფლავებას, ასევე ყოფილა თურმე ნიკოლოზ ბარათაშვილის ნეშთის გაადმოსვენებისას,
ასე იყო ახლაც.
ამ
დიდი ეპისტოლარული მემკვიდრეობიდან რაც ბატონ პავლეს არქვივში ინახება, უდავოდ მნიშვნელოვანი
ბატონ გრიგოლ რობაქიძის წერილი რომელიც მან ბატონ პავლესათვის ლონდას პრემიერის მეორე
დღეს მიუწერია გთავაზოვთ ამ წერილს:
ძმაო
პავლე! კარგია საქართველოს რომ დარჩა სიტყვა ძმა მიმართვისათვის, ამ შემთხვევაში იგი
კვლავ უფრო გამართლებულია, მე გრგრძნობთ თქვენ როგორც ნამდილ ძმას რასის ძუძუებით,
ჩემთვის დაუვიწყარი დარჩებიან თქვენი სიტყვები ჩემზე. აქ არის მანიფესტი სული სულის
მიმართ: მანიფესტი მაგარი და კეთილი რაოდენ სინათლეა შიგ მე ისე ვაფასებ თქვენს სიტყვას,
როგორც სიტყვას ქართული ზენთისას. ხშირად მიგძვნია თითქმის ფიზიკური სიახლოვე (დროში
და სივრცეში) გრიგოლ ხანძთელი, იოანე ბერის, წწმინდა ნინოსი. ეს არ არის ფრაზა ამ სიახლოვეს
აქვს ისეთი სურნელება რომელიც ალბათ სიკვდილით გამყვება სხვაგან, თქვენი დაახლოება
ჩემთან ამ კატეგორიისაა ვამბობ ამას ამ წამს მისიური პასუხისმგებლობით, არის თქვენში
ანტიური საქართველო, სინათლე კეთილობა, გძნება, ჩქური, ხილვა სხვა ძისა მაგრამ გენია
ქართული საბედისწერო: თესლი საოცარი, რომელსაც თავის საშო ვერ უნახავს, მე ვიტყვი თქვენს
წინაშე ამაზე სიმფონიით ამ ხანში უთუოდ, მიცდის საქართველო „როგორც საკაცე“ ვიცი ისიც
რომ ეს საკაცე ყოველ გენიალურ ქართველს წინ ეკეცება, გეკეცებათ თქვენ, ეკეცებათ ჩემს
ძმებს. რამდენი ხანი გაიარს იმდენი უფრო მეი სიმწარ იქნება ამისი, ჩვენ უნდა შევქმნათ
რკალი რომელშიც შესაძლო იყო პიროვნულად თავის დამტკიცება, ამ რკალს უნდა ჰქონდეს ეგვიპტის
გამძლეობა, მის გარეშე დავიღუპებით, ჩვენ ვართ მეთაურნი, ჩვენს შემდგომ გაიხსნებიან
ასეთი რკალები: სხვესი მაგრამ ჩვენი ძმების ხერხემალი ქართული ისტორიის ასესაძლოა გაიმართოს,
მაშინ ღველფიდან ამოვარდება ლაშარი ჯწერ დანაცრული დაფერფლილი სიტყვას ვამთავებ თუმცა
მას ბოლო არა აქვს.
გრიგოლ
რობაქიძე მარადის თქვენი ძმა.
თბილისი
1923 წელი 28 თებერვალი, ლონდას დადგმის მეორე დღე.
აქ
ჩემი კომნტარი რა მოსატანია!
„აქ
არის მანიფესტი სულის სულის მიმართ“
მას
აერთიანებს სინათლე, კეთილობა,გზნება, ჩქური ხილვა სხვა ძისა.
კიდევ
ერთი ფრიად საინტერესო დოკუმენტი ბევრის მეტყველი.
მწერალთა
ფედერაცების რიგების გადახალისება (ანუ როგორ
გამორიცხეს ორი „რეაქციონერი“ და „შოვინისტი“ მწერალთა კავშირიდან. ერთი მათგანი პ.
ინგოროყვაა მეორე კ. გამსახურდია).
საქართველოსა
საბჭოთა ფედერაციის მიერ ამ რამდენიმე დღის წინ ჩატარებულმა დისპუტმა, მწერალთა ორგანიზაციების
გადახალისების შესახებ გამოიწვია საბჭოთა საზოგადოებაში ლიტერატურაში გასაწვევ დამკვრელ
მუშათა მასებში.
disputma erTxel kidev daamtkica federaciis
gadaxalisebis da mweralTa rigebis wmendis aucilebloba. Disputis dros gamosuli
reaqcioneri da wvrilburJuaziuli mwerlebis nawili Zveleburad Seecada reaqcionur
azrebis gadmolagebas da mis dacvas. am sakiTxis garkvevis dros zogierT
Tanamgzavruli tendenciebis matarebeli mweralebic ki aRmoaCendnen blokSi
reaqcionur mwerlobasTan, xolo zogierT mweralma “Zveli codvebi” aRiarebis
magier, dumili arCia da miT xazi gausva Tavis reaqcionur bunebas.
proletarulma mwerlobam, Tanamgzavr da mokavSire mwerlebTan erTad sastiki ideologiuri brZola gamarTa maT winaaRmdeg da maTi mxatvruli faqtebis da mTlianad maTi saqmianobis daxasiaTebiT damajereblad daamtkica am mwerlobis reaqcionuri Teoriebis da mxatvrul nawarmoebebSi gamosaxul mavne azrebis SeuTavsebloba dRevandelobasTan.
disputis Semdeg mweralTa krebam gamoitana dadgenileba, sadac aRniSnuli iyo federaciis wevrebis wmendis aucilebloba. Krebam daavala federaciis samdivnos da presidiums dauyovnebliv Caataros mweralTa organizaciis gadaxaliseba, raTa federaciidan gamoricxuli iqnas gamousworebeli reaqcionuri mwerlebi, pasiuri wevrebida organizaciaSi meqanikurad Semosul ara mwerali inteligentebi.
federaciis samdivnos mier gamoyofili iyo wmendis Camtarebeli komisia, romelmac daamuSava masalebi gamosaricx mwerlebis sia, prezidiumis gafarToebul sxdomas warudgina dasamtkiceblad.
gamoricxvas safuZvlad daedo Semdegi debuleba:
a) gamoiricxos aSkara reaqcionuri da Sovinisti mwerali, romelmac Tavis ideologia am aTi wlis ganmavlobaSi gamoxata aSkarad mxatvrul, mecnierul da kritikul nawarmoebebSi, beWdviT da zepiri gamosvlebiT.
b) gamoiricxos agreTve organizaciis pasiuri wevrebi, romlebic aTi wlis ganmavlobaSi literaturaSi ar muSaoben, arc mweralTa federaciis sazogadoebriv saqmianobaSi ღებულობენ მონაწილეობას, მწერალთა ფედერაციის შედგენილობიდან მექანიკურად ჩარიცხული წევრები, რომლებიც არასოდეს მწერლებში არ ირიცხებიან და მწერალთა rigebSi ar moRvaweoben.
am sami debulebis mixedviT moxda mweralTa wmenda, pirveli kategoriiT gamoricxuli arian Semdegi mwerlebi: pavle ingoroyva, konst. gamsaxurdia, raSaSiZe Salva (Taguna), ioseb imedaSvili.
pavle ingoroyva gamoricxul iqna, rogorc aSkara reaqcionuri da Sovinisti mwerali, romelmac jer kidev antisabWoTa Jurnalis “kavkasionis” redaqtorobis dros naTlad gamoamJRavna Tavisi reaqcionuri da nacionalisturi saxe. amave reaqcionuri xaziT is saqmianobda akademiur mweralTa kavSirSi da es saqmianoba man gamoaSkarava mweralTa yrilobebsa da krebebze gamosvlebSic. Tavisi antisabWoTa deklaraciebiT pavle ingoroyva iyo qarTuli mwerlobis reaqcionuri da Sovinisturi nawilis organizatori da xelmZRvanelobda reaqcionur “qar. wigns”. gamomcemlobas, romelic warmoadgenda misi xelmZRvanelobis dros, sabWoTa xelisuflebis winaaRmdeg ganwyobil mweralTa TavSesafars.
k. gamsaxurdia cnobilia, rogorc reaqcioneri-Sovinisti da antisabWoTa mwerali, romelic am aTi wlis ganmavlobaSi ganuwyvetliv ibrZvis mxatvruli produqciiT da zepiri gamosvlebiT feodalizmis Tavadaznauruli ideologiis, Sovinizmisa da “Savi Coxis” tradiciis dasacavad, xsenebuli gamousworebeli reaqcioneri mwerali dRevandelobisTvis politikurad mavne mxatvrul nawarmoebebs aqveynebs...” da a.S
(1931 wlis 7 ivlisi)
albaT, komentari zedmetia.
amas winaT yrilobis tribunidan erTma niWierma, sakmaod cnobilma rusma mweralma wamoiZaxa: --------------
didi ovacia daimsaxura.
taSs ukravdnen Cinmedlianebic!
saocari paradoqsia:
vinc ufro did Sovinistad da reaqcionerad iyvnen g g) gamoiricxos mweralTa federaciis Semadgenlobidan meqanikurad Caricxuli wevrebi, romlebic arasdros mwerlebSi ar iricxebian da mweralTa federaciis amocxadebulni, maSin, 1931 wlis 7 ivlisis gazeTis furclebze, swored is pirovnebebi iyvnen yvelaze didi patriotebi TavianTi qveynisa! eris TavisuflebisaTvis pirvelni, albaT, swored isini wavidodnen giliotinaze!
da kidev erTI bevrismetyveli dokumenti.
p. ingoroyvas kandidaturis mecnierebaTa akademiaSi wamoyenebis Taobaze.
mivyveT TanamimdevrobiT.
1955 wlis 29 ivniss oTxma akademikosma: giorgi leoniZem, konstantine gamsaxurdiam, galaktion tabiZem da i. griSaSvilma, mweralTa kavSiris presidiums warudgines werili p. ingoroyvas samecniero moRvaweobaze. Mmisi saq. Ssr mecnierebaTa akademiis namdvil wevrad wardgenasTan dakavSirebiT.
gavecnoT am werils:
“pavle ingoroyvas samecniero moRvaweoba” .
“pavle ieses-Ze ingoroyvas samecniero moRvaweoba 42 weli grZeldeba.
ukve Tavis pirvel naSromSi, romelic 1913 wels gamoqveynda, p. ingoroyva evlineba Cvens samecniero wreebs, rogorc maRali Rirsebis mkvlevari. am wels gamoqveynebuli misi pirveli samecniero publikacia “Zveli qarTuli sasuliero poezia” (VIII _ X saukuneebi, 537 gv.) maSinve iqna aRiarebuli avtoritetul mecnierTa mier didmniSvnelovan naSromad da akad. n. marma maRali Sefaseba misca mas erT-erT Tavis naSromSi. p. ingoroyvas es naSromi dRemde inarCunebs saukeTeso publikaciis saxels da qarTvelolog-mkvlevarTa narkvevebSi farTod aris gamoyenebuli.
p. ingoroyvas am naSromis Rirseba marto is ki ar aris, rom man pirvelma cnobili gaxada manamde ucnobi teqstebi qarTuli himnografiuli poeziisa, aramed misi mniSvneloba scildeba viwro teqstualur RirsebaTa farglebs. p. ingoroyvam am naSromSi ukve ipova gzebi, romlebiTac man iara momdevno wlebSi, da romlebmac miiyvanes igi qarTuli poeziis axali, aqamde ucnobi dargis aRmoCenamde. Saxeldobr ukve 1913 wels man leqsiTi formiT dabeWda is himnebi, romlebic xelnawerebSi gabmiT, prozaulad weria da romlebic prozaul himnebad iyvnen miCneuli.
amgvarad, p. ingoroyvas pirveli naSromi Zvel-qarTul poeziasa da Zveli qarTuli leqsTwyobis sakiTxebs exeba. mas Semdeg man ramdenime Sroma uZRvna qarTuli literatures iseT sakiTxebs, romlebic qarTuli leqsTwyobis, qarTuli metrikis sakiTxTa kvlevas moiTxovdnen. ase, magaliTad, 1916 wels man dabeWda “galobaSi varZiisani (Tamar mefis samadlobeli sagalobelni), Txzuleba iovane SavTelisa, 1206 welsa”. 1924 wels platoniseuli distiqebis TargmanTa gamoyenebis gamo Seexo hegzametrisa da pentametris sazomTa sakiTxs qarTul enaze; 1941 wels gamoaqveyna “Tamar mefis iambikonni” da sxv. am naSromebiT Zveli qarTuli poeziis istoriidan, kerZod qarTuli metrikis dargidan uTuod gamoamJRavna Tavisi didi mecnieruli gonebamaxviloba da iSviaTi alRo qarTuli leqsis struqturis SegrZnebisa. am alRom da am sistematurma dakvirvebam qarTuli leqsis bunebaze didi samsaxuri gauwia mas sxvadasxva (Zveli da axali) qarTvel mweralTa naSromebis gamocemisas.
qarTuli leqsis sakiTxebze muSaobam aTeuli wlebis manZilze moiyvana pavle ingoroyva im warmatebamde, romelic man moipova 1954 wels gamoqveynebul kapitalur naSromSi “giorgi merCule”. Saxeldobr, am naSromis meore nawili specialurad mieZRvna V _ XI saukuneTa Zvel-qarTul poeziis sakiTxebs. SeiZleba Tamamad iTqvas, rom es naSromi (467 gv) warmoadgens Zveli qarTuli poeziisa da qarTuli poetikis enciklopedias. am naSromSi:
1. dadgenilia da detalurad aris ganxiluli qarTul leqsTawyobis sami saxe Zvel qarTul poeziaSi: a) silaburi muxledovani leqsi, b) silaburi ukveTeli leqsi, g) wyobili sityva ricxvedi. garkveulia TiToeuli am metrikuli sis
proletarulma mwerlobam, Tanamgzavr da mokavSire mwerlebTan erTad sastiki ideologiuri brZola gamarTa maT winaaRmdeg da maTi mxatvruli faqtebis da mTlianad maTi saqmianobis daxasiaTebiT damajereblad daamtkica am mwerlobis reaqcionuri Teoriebis da mxatvrul nawarmoebebSi gamosaxul mavne azrebis SeuTavsebloba dRevandelobasTan.
disputis Semdeg mweralTa krebam gamoitana dadgenileba, sadac aRniSnuli iyo federaciis wevrebis wmendis aucilebloba. Krebam daavala federaciis samdivnos da presidiums dauyovnebliv Caataros mweralTa organizaciis gadaxaliseba, raTa federaciidan gamoricxuli iqnas gamousworebeli reaqcionuri mwerlebi, pasiuri wevrebida organizaciaSi meqanikurad Semosul ara mwerali inteligentebi.
federaciis samdivnos mier gamoyofili iyo wmendis Camtarebeli komisia, romelmac daamuSava masalebi gamosaricx mwerlebis sia, prezidiumis gafarToebul sxdomas warudgina dasamtkiceblad.
gamoricxvas safuZvlad daedo Semdegi debuleba:
a) gamoiricxos aSkara reaqcionuri da Sovinisti mwerali, romelmac Tavis ideologia am aTi wlis ganmavlobaSi gamoxata aSkarad mxatvrul, mecnierul da kritikul nawarmoebebSi, beWdviT da zepiri gamosvlebiT.
b) gamoiricxos agreTve organizaciis pasiuri wevrebi, romlebic aTi wlis ganmavlobaSi literaturaSi ar muSaoben, arc mweralTa federaciis sazogadoebriv saqmianobaSi ღებულობენ მონაწილეობას, მწერალთა ფედერაციის შედგენილობიდან მექანიკურად ჩარიცხული წევრები, რომლებიც არასოდეს მწერლებში არ ირიცხებიან და მწერალთა rigebSi ar moRvaweoben.
am sami debulebis mixedviT moxda mweralTa wmenda, pirveli kategoriiT gamoricxuli arian Semdegi mwerlebi: pavle ingoroyva, konst. gamsaxurdia, raSaSiZe Salva (Taguna), ioseb imedaSvili.
pavle ingoroyva gamoricxul iqna, rogorc aSkara reaqcionuri da Sovinisti mwerali, romelmac jer kidev antisabWoTa Jurnalis “kavkasionis” redaqtorobis dros naTlad gamoamJRavna Tavisi reaqcionuri da nacionalisturi saxe. amave reaqcionuri xaziT is saqmianobda akademiur mweralTa kavSirSi da es saqmianoba man gamoaSkarava mweralTa yrilobebsa da krebebze gamosvlebSic. Tavisi antisabWoTa deklaraciebiT pavle ingoroyva iyo qarTuli mwerlobis reaqcionuri da Sovinisturi nawilis organizatori da xelmZRvanelobda reaqcionur “qar. wigns”. gamomcemlobas, romelic warmoadgenda misi xelmZRvanelobis dros, sabWoTa xelisuflebis winaaRmdeg ganwyobil mweralTa TavSesafars.
k. gamsaxurdia cnobilia, rogorc reaqcioneri-Sovinisti da antisabWoTa mwerali, romelic am aTi wlis ganmavlobaSi ganuwyvetliv ibrZvis mxatvruli produqciiT da zepiri gamosvlebiT feodalizmis Tavadaznauruli ideologiis, Sovinizmisa da “Savi Coxis” tradiciis dasacavad, xsenebuli gamousworebeli reaqcioneri mwerali dRevandelobisTvis politikurad mavne mxatvrul nawarmoebebs aqveynebs...” da a.S
(1931 wlis 7 ivlisi)
albaT, komentari zedmetia.
amas winaT yrilobis tribunidan erTma niWierma, sakmaod cnobilma rusma mweralma wamoiZaxa: --------------
didi ovacia daimsaxura.
taSs ukravdnen Cinmedlianebic!
saocari paradoqsia:
vinc ufro did Sovinistad da reaqcionerad iyvnen g g) gamoiricxos mweralTa federaciis Semadgenlobidan meqanikurad Caricxuli wevrebi, romlebic arasdros mwerlebSi ar iricxebian da mweralTa federaciis amocxadebulni, maSin, 1931 wlis 7 ivlisis gazeTis furclebze, swored is pirovnebebi iyvnen yvelaze didi patriotebi TavianTi qveynisa! eris TavisuflebisaTvis pirvelni, albaT, swored isini wavidodnen giliotinaze!
da kidev erTI bevrismetyveli dokumenti.
p. ingoroyvas kandidaturis mecnierebaTa akademiaSi wamoyenebis Taobaze.
mivyveT TanamimdevrobiT.
1955 wlis 29 ivniss oTxma akademikosma: giorgi leoniZem, konstantine gamsaxurdiam, galaktion tabiZem da i. griSaSvilma, mweralTa kavSiris presidiums warudgines werili p. ingoroyvas samecniero moRvaweobaze. Mmisi saq. Ssr mecnierebaTa akademiis namdvil wevrad wardgenasTan dakavSirebiT.
gavecnoT am werils:
“pavle ingoroyvas samecniero moRvaweoba” .
“pavle ieses-Ze ingoroyvas samecniero moRvaweoba 42 weli grZeldeba.
ukve Tavis pirvel naSromSi, romelic 1913 wels gamoqveynda, p. ingoroyva evlineba Cvens samecniero wreebs, rogorc maRali Rirsebis mkvlevari. am wels gamoqveynebuli misi pirveli samecniero publikacia “Zveli qarTuli sasuliero poezia” (VIII _ X saukuneebi, 537 gv.) maSinve iqna aRiarebuli avtoritetul mecnierTa mier didmniSvnelovan naSromad da akad. n. marma maRali Sefaseba misca mas erT-erT Tavis naSromSi. p. ingoroyvas es naSromi dRemde inarCunebs saukeTeso publikaciis saxels da qarTvelolog-mkvlevarTa narkvevebSi farTod aris gamoyenebuli.
p. ingoroyvas am naSromis Rirseba marto is ki ar aris, rom man pirvelma cnobili gaxada manamde ucnobi teqstebi qarTuli himnografiuli poeziisa, aramed misi mniSvneloba scildeba viwro teqstualur RirsebaTa farglebs. p. ingoroyvam am naSromSi ukve ipova gzebi, romlebiTac man iara momdevno wlebSi, da romlebmac miiyvanes igi qarTuli poeziis axali, aqamde ucnobi dargis aRmoCenamde. Saxeldobr ukve 1913 wels man leqsiTi formiT dabeWda is himnebi, romlebic xelnawerebSi gabmiT, prozaulad weria da romlebic prozaul himnebad iyvnen miCneuli.
amgvarad, p. ingoroyvas pirveli naSromi Zvel-qarTul poeziasa da Zveli qarTuli leqsTwyobis sakiTxebs exeba. mas Semdeg man ramdenime Sroma uZRvna qarTuli literatures iseT sakiTxebs, romlebic qarTuli leqsTwyobis, qarTuli metrikis sakiTxTa kvlevas moiTxovdnen. ase, magaliTad, 1916 wels man dabeWda “galobaSi varZiisani (Tamar mefis samadlobeli sagalobelni), Txzuleba iovane SavTelisa, 1206 welsa”. 1924 wels platoniseuli distiqebis TargmanTa gamoyenebis gamo Seexo hegzametrisa da pentametris sazomTa sakiTxs qarTul enaze; 1941 wels gamoaqveyna “Tamar mefis iambikonni” da sxv. am naSromebiT Zveli qarTuli poeziis istoriidan, kerZod qarTuli metrikis dargidan uTuod gamoamJRavna Tavisi didi mecnieruli gonebamaxviloba da iSviaTi alRo qarTuli leqsis struqturis SegrZnebisa. am alRom da am sistematurma dakvirvebam qarTuli leqsis bunebaze didi samsaxuri gauwia mas sxvadasxva (Zveli da axali) qarTvel mweralTa naSromebis gamocemisas.
qarTuli leqsis sakiTxebze muSaobam aTeuli wlebis manZilze moiyvana pavle ingoroyva im warmatebamde, romelic man moipova 1954 wels gamoqveynebul kapitalur naSromSi “giorgi merCule”. Saxeldobr, am naSromis meore nawili specialurad mieZRvna V _ XI saukuneTa Zvel-qarTul poeziis sakiTxebs. SeiZleba Tamamad iTqvas, rom es naSromi (467 gv) warmoadgens Zveli qarTuli poeziisa da qarTuli poetikis enciklopedias. am naSromSi:
1. dadgenilia da detalurad aris ganxiluli qarTul leqsTawyobis sami saxe Zvel qarTul poeziaSi: a) silaburi muxledovani leqsi, b) silaburi ukveTeli leqsi, g) wyobili sityva ricxvedi. garkveulia TiToeuli am metrikuli sis
სისტემის რაობა; წარმოდგენილია მათი ყოველგვარი საზომის
ნაირსახეობა.
2.მიმოხილულია V-
XI საუკუნეთა ქართული პოეზია მისი ყველა წარმომადგენლის მოღვაწეობის განხილვით.
3. გამოვლენილია ამდენიმე აქამდე უცნობი პოეტი VI –XI
საუკუნეებისა: ბასილი საბაწმინდელი, ეპიფანე, ხანძთელი, მაკარი, ლეთეთელი, ბასილი ხანძთელი,
ივანე მგალობელი,გიორგი საბაწმინდელი-სინელი, რატი ორბელი და სხვანი. მაგრამ ეს მაინც
არ არის მთავარი, რაც პ. ინგოროყვას ამ ახალმა წარმატებამ მოიტანა თან, მთავარი არის
შემდეგი.
1. თავისი ხანგრძლივი მუშაობის შედეგად პ. ინგოროყვამ ამოხსნა ერთი საიდუმლოება,
რომელითაც მოცული იყო ძველქართული პოეზიის საკითხები, სპეციალისტ მკვლევართა მიერ მიღებული
იყო ის აზრი, რომ ქართულ ჰიმნოგრაფიაში არსებობდა ორი სახე ჰიმნებისა: "ერთია
უბრალო პროზაული ჰინები, რომელნიც არავითარ ზომასა და კანონს არ ემორჩილებიან: მეორენი.
ეგრეთწოდებული ლამბიკოები (12-მარცვლედი),
დამყარებულ არიან ტაებში მარცვალთა რაოდენობაზე" (კ.კეკელიძე, 1954წ).
პ. ინგოროყვამ კი თავისი გამოკვლევით დაამტკიცა, რომ არავითარი პროზაული
ჰიმნები არ არსებობს, რომ ის, რასაც ეძახდნენ პროზაულ ჰიმნებს, ნამდვილად არის სილაბური
უკვეთელი ლექსი. და ამგვარად, ქართული პოეზიის ისტორიას შეეძინა სრულიად ახალი დარგი
პოეზიისა, რომელიც წარმოდგენილია რამდენიმე ათეული პოეტით და რამდენიმე ათეული ტომი
ტექსტებით.
2. პ.
ინგოროყვას გამოკვლევით არა მარტო ის დამტკიცდა, რომ ეს ჰიმდენი პოეზიის დარგს განეკუთვნება
და ლექსად არის ნაწერი, არმაედ მან იპოვა აგრეთვე ამ ჰიმნების სანიმუშო საზომთა (ძილისპირთა)
კრებული,. ე.წ. ჭაშნიკი, რომლის წყალობითაც გაირკვა, რომ X საუკუნის დასასრულისთვის ქართილ ჰიმნოგრაფიულ პოეზიაში ხმარებაშ ყოფილა
დიდი ფორმის გალობათა 893 სალექსო ფორმა, სტროფულ-ტაეპობრივი წყობა.
3. პ.ინგოროყვას გამოკვლევამდე არ იყო ცნობილი არც ერთი
პოეტური ნაწარმოებები გრიგოლ ხანძთელისა და გიორგი მერჩულისა. პ. ინგოროყვამ გამოავლინა
გრიგოლ ხანძთელის მთავარი პოეტური კრებული. "საწელიწდო იადგარი!", რომელიც
წარმოადგენს უდიდეს პოეტურ ძეგლს, რომელიც მოღწეულია ქართული მწერლობის ისტორიის პირველი
პერიოდიდან, ჩვენი წელთაღრიცხვის პირველი ათასეულიდან. აღმოჩნდა ამასთან რომ გრიგოლ
ხანძთელი არათუ ნაყოფიერი და პირველხარისხოვანი პოეტი იყო შემოუღია 310 საკუთარი სტროფული
წყობა (ძლის პირი) რაც შეეხება „გიორგი მერჩულეს“ ის ყოფილა ავტორი ჰიმნების 2 დიდი
კრებულისა.
ყველა ეს რაც ზემოთ არის მოხსენებული ახალია, აქამდე უცნობი და ამგვარად
პავლე ინგოროყვას წყალობით და ქართულ პოეზიის ისტორიაში ამიერიდან ჩაიწერება ახალი
გვერდები.
პავლე ინგოროყვა არის ცნობილი რუსთველოლოგი, რუსთაველის პოემას პავლე ინგოროყვამ
უძღვა რამდენიმე მონოგრაფია: „რუსთაველიანა“ (1926 წელი 390 გვედი) „შოთა რუსთაველი
და მისი პოემა“ (1937წელი) ეს უკანასკნელი დართული აქვთ შესავალი წერილის სახით, საიუბილეო
გამოცემას. განმეორებულია სხვა გამოცემებშიც. იგი დაიბეჭდა ინგლისურ ენაზე 1938 წელს,
პავლე ინგოროყვას ეს ნარკვევი გამოყენებული არის აგრეთვე ვეფხისტყაოსნის სხვა საზღვარგარეთულ
გამოცემებში (ჩინური და სხვა) ვეფხისტყაოსნის შესახებ გამოქვეყნებული აქვს სხვა გამოკვლევაც
„შოთა რუსთაველი“ ისტორიულ ლიტერატურული ნარკვევი 1938 წელი „რუსთაველი ეპოქის სალიტერატურო
მემკვიდრეობა, რომელიც შეიცავს მე11 მე13 საუკუნეთა ქართული მწერლობის საერთო მიმოხილვას
(1938 წელი 1953 წელს გამოვიდა მისი გამოცემით თვით ტექსტი ვეფხისტყაოსნისა (ტექსტოლოგიური
ნარკვევით) თუ რამდენასდ დაფასებულია პავლე
ნგოროყვა როგორ რუსთველოლოგი ეს სჩანს აკადემიკოს ნიკო-მარის სპეციალური წერილიდა,
„რუსთაველიანა“ რომელიც გამოქვეყნდა საკავშირო სამეცნიერო აკადემის მოამბეში (1927
წელი გვერდი 361-368)
პავლე ინგოროყვა საფუძლიანად იცნობს ძველ ქართულ სამწერლო ძეგლებს, როგორც
მხატვრულ ლიტერატურულს ისე საისტორიოს როგორც სასულიერო ისე საეროს.მისი დიდი ერუდიცია
ამმხრივ გამომჟღავნებულია მთელ რიგ ნარკვევებში, რომელიც მიეძღვნა ქართული სამწერვლო
ძეგლების კრიტიკას და ინტერპრეტაციას: ლეონტი მროველი, ქართველი ისტორიკოსი მე-8 საუკუნისა
(1941 წელი). „ძველ ქართული მატიანე“ მოქცევა ქართლისა 1941 წელი და სხვები. პავლე
ინგოროყვას მიერ ამ ნარკვევებში მოცემული ტექსტის გახსნა, შინაარსის ანალიზი და ისტორიულ
ლიტერატურული ინტერპრეტაცია ყოველთვის აღბეჭდილია მაღალი მეცნიერული ალღოთი და უტყუარი
დოკუმენტაციით. ასეთი ტექსტების ინტერპრეტაციის საფუველზე აგებული მისი გამოკვლევა
„ძველ ქართული წარმართული კალენდარი“ (1929-1932 წლები) შეიქმნა გზის გამკვევ ნაშრომად,
რომლითაც დღეს ხელმძღვანელობს ფილოლოგიური მეცნიერება უძველესი ნაწარმოებების დასათარიღებლად.
ამ გამოკვლევაში პავლე ინგოროყვამ წამოაყენა კალენდარული მითითება როგორც მტკიცე კრიტერიუმი
დაუთარიღებელ ნაწარმოებთა დასათარიღებლად, პავლე ინგოროყვას ამ ფუძე მდებელი შრომის
შესახებ აკადემიკოსი ივანე ჯავახიშვილი სწერდა: “ქართული დამწერლობისა და მწერლობის
უძველესი, ხან მეტად სახელდებული ხანის 1923 წელი და შემდეგშიც აღმოჩენილმა ძეგლებმა,
ისევე როგორც აჰემეტმა ძეგლებმაც მეცნიერებას ქართული ენის ისტორიისათვის საყრდნობი
შესძინა. ხოლო პავლე ინგოროყვას უაღრესად საინტერესო გძის გამკვლევი მონოგრაფის-„ ძველი
ქართული წარმართული კალენდარი მე-5 და მე-5 საუკუნის ძეგლებში“ საშვალებას გვაძლებს
დაუთარიღებელ მერმინდელ ხელნაწერებში დაცულ ძეგლთა შორის ქართული მწერლობის უძველესი
ხანის ნაწარმოები გამოვყოთ ხოლმე“ (ივანე ჯავახიშვილი, ქართული და კავკასიური ერების
თავდაპირელი ბუნება და ნათესაობა, 1937 წელი გვერდი 80)
ცალკე აღსანიშნავი პავლე ინგოროყვას ნაშრომი ძზველი ქართული პალეოგრაფიის
დარგიდან (ართული დამწერლობის ძეგლები ანტიკური ხანისა 1941 წელი) აღსანიშნავია აგრეთვე
პავლე ინგოროყვას პუბლიკაცია სვანეთის საისტორიო ძეგლები“ (სვანეთის საისტორიო აქტები,
მატიანე სვანეთის ხევთა კრებისა, 174 გვერდი 1941 წელი)
ბუნებრივი იქნებოდა მოლოდინი, რომ მკვლევარი რომელიც 40 წლის განმავლობაში
სისტემატიურად და შეუსვენებლივ იკვლევდა ძველი ქართული მწერლების ცალკეულ საკითხებს
და ისე ღრმა წვდებოდა ამ საკითხებს როგორც ზემოტ იყო ნაჩვენები, მოგვცემდა ქართული
მწერლობის ისტორიის მთლიან მიმოხილვას, მართლად პავლე ინგოროყვამ 1939 წელს დაბეჭდა
ქართული მწერლობის ისტორიის მოკლე მიმოხილვა 224 გვერდი ამ მიმოხილვაში რომელიც როგორც
ჩანს უნდა ვიგულისხმოთ წინასწარ საფუძვლად მომავალი ვრცელი კურსისა, განხილულია მე-4
მე-11 საუკუნეთა ქართული მწერლობის განვითარების
მთავარი გზები. მთელ რიგ საკითხებში პავლე ინგოროყვას მიერ წამოყენებულია ახალი დებულებები
აესე მაგალითად: ქართველი ლიტერატურის მიმოხილვას იწყებენ ჩვეულებრივ იმ დროიდან რაც
გაჩნდა საქრისტიანო მწერლობა. პავლე ინგოროყვა კი სრულიად მართებულად ეხება არქაული
ხანის მწერლობასაც და ანტიკურ წყაროებში დაცული ცნობების მიხედვით იკვლევს როგორ ქართული
დამწერლობის წარმოშობას ისე არქაული ანტიკური ხანის მწერლობის საკითხებსაც. ანტიკური
წყაროების ჩვენების მიხედვით იგი მივიდა იმ დასკვნამდე რომ ქართული დამწერლობა არსებულა
წინა ქრისტიანულ ეპოქაში და რომ კერძო არისოგრაფია ოქროვანი ასოებით წერა ტყავზე, განსაკუთრებით
კოლხეთში ყოფილა მიღებული. იგი სპეციფიკურ კოლხურ ხელოვნება ითვლება თვით ბერძენი მწერალი
ხარაქსი იმ აზრს ადგა რომ ხრისტოგრაფია საბერძნეთში კოლხებისაგან გავრცელდა. წარმართული
ხანის ქართული მწერლობის ძეგლთა კვალი იპოვა პავლე ინგოროყვამ, ძველ ქაღტულს საკალენდარო
ქრონოლოგიურსა და ასტრონომიურ ტექსტებშიც.
ქართველი მწერლობის ისტორიის ამ მიმოხილვაში პავლე ინგოროყვამ პირველმა
გმოავლინა საისტორიო წყაროებში დაცული ცნობები ზველი მგოსნების (რაფსოდიების შესახებ)
და მოგვცა მშვენიერი სურათი ძველი ქართული ეპოსის განვიტარებისა. (კერძოდ საფუძვლიანად
გაარჩია ამირან პრომეთეს ეპოსი) უნდა ღინიშნოს ამასტან რომ პავლე ინგოროყვამ პირველმა
დაუთმო თავის მიმოხილვაში საპარიო ადგილი საისტორიო მწერლობას რომელიც მანამდე გამოთიშული
იყო საერთო მწერლობის ისტორიიდან.
ამასგარდა მრავალი სხვა
საკითხიც არის პავლე ინგოროყვას მიერ ქ. მწერლობის მიმოხიოლვაში, დასმული და ახლებურად
გადაჭრილი. აქ მოვიხსენიებთ კიდევ ერთ საკითხს ქართული ჰიმნოგრაფიის საკითხს. პავლე
ინგოროყვამ უკვე 1939 წელს ქართული მწერლობის მოკლე მიმოხილვაში წამოაყენა ის დებულება
ქართული ჰიმნოგრაფიის ხასიათის შესახებ რომელიც საბოლოოდ გაშალა და დაასაბუთა 1954
წლის გამოკვლევაში „გიორგი მერჩულე უკვე ამ მიმოხილვაში იყო მითითებული, რომ ჰიმნოგრაფიული
ძეგლები პროზაული ნაწარმოებები კიარა არამდე წარმოადგენდნენ პოეტურ საგალობლებს
უკვე ამ მიმოხილვაში იყო აღნიშნული,რომ „ახალი ეპოქა ქართულ ჰიმნოგრაფიაში შეუქმნია გრიგოლ ხანძთელს,რომ
მას დაუწერია პოეტური ჰიმების კრებული „იადაგარი“ აქ შეგვიძლია გავიხსენოთ,რომ გრიგოლ ხანძთელი როგორც პოეტი არასდროს არ იხსენებო ქართული ლიტერატურის წიგნებში,მხოლოდ 1939 წლის შემდეგ ჩნდება ამ წიგნებში ზ თავი გრიგოლ ხანძთელზე,როგორც მწერალზე.
ბევრ სხვა საკითხშიც პ.ინგოროყვის (?) მიმოხილვებში წამოდგენილი დებულებები
გაზიარებულია ჩვენს მეცნიერთა საზოგადოებაში.
ასეთია პ.ინგოროყვას მეცნიერული დამსახურება ძველი ქართული მწერლობის
ისტორიაში.
საგანგებოდ უნდა შევჩერდეთ პ.იგოროყვას ერთს, წმინდა
საისტორიო მონოგრაფიაზე.1954 წ. პ.იგოროყვამ გამოაქვეყნა გამოკვლევა „გიორგი მერჩულე“ქართველი მწერალი მეათე საუკუნისა“
რომლის პირველი ნაწილი (გვ.1-544) სპეციალურად
ეძღვნება ძველი საქართველოს სახელმწიფოებრივი ცხოვრების ისტორიას.ამ კაპიტალურ
ნაშრომში განხილულია მთელი რიგი საკვანძო საკითხებისა საქართველოს (განსაკუთრებით დასავლეთ და სამხრეთ
საქართველოს)ისტორიული წარსულიდან დასავლეთ საქართველოს ეთნიკური შემადგენლობის საკითხი
აფხაზთა სამეფოს ხასითი და რაობა, სამხრეთ საქართველოს პროვინციათა თავგადასავალი
(?) და სხვ.მთელი რიგი საკითხებში რაც აქ განხილული აქვს პ.ინგოროყვას,იგი გვაძლევს
სახელმძღვანელო დებულებებს შესასწორებლად.
ეს შრომა ახალ
საფეხულს წარმოადგენს ქართული ისტორიოგრაფიის
განვითარებაში.
პ.ინგოროყვა,გარდა იმისა, რომ იგი არის ძველი ქართული მწერლობის ისტორიის დიდი სპეციალისტი,რომელმაც
გაამდიდრა მეცნიერება ფუძემდებელი მთელი რიგი ნაშრომებით,ამავე დროს არის
ასევე დიდი სპეციალისტი XIX საუკუნის ქართული მწერლობის
ისტორიისა.მას განსაკუთრებული დამსახურება
მიუძღვის XIX საუკუნის ქართული კლასიკური მწერლობის შესწავლის საქმეში.
პავლე ინგოროყვას ეკუთვნის დიდი სამეცნიერო ღირებულებების
ნაშრომები მე-19 საუკუნის ქართველ მწერლებზე, მათ შორის ნიკოლოზ ბარათაშვილი, ცხოვრება
და შემოქმედება, რომელიც გამოქვეყნდა 1938 წელს აკაკი წერეთელი გამოქვეყნდა 1940 წელს
კაპიტალური ნაშრომი ილია ჭავჭავაძის ცხოვრებისა და შემოქმედების შესახებ 51 წელს გამოქვეყნდა.
ნაშრომები გრიგოლ ორბელიანის შესახებ გრიგოლ ორბელიანის ახლად აღმოჩენილი ნაწერები
და სხვა
პავლე ინგოროყვას მოთავეობით შესრულდა აკადემიური გამოცემები
ილია ჭავჭავაძის ნაწერებისა-პირველი აკადემიური გამოცემა, 1929 წლებისა, მეორე საიუბილეო
გამოცემა 1939-1941 წლებისა და მისივე რედაქციით გამოდის უკანასკნელი სრული გადამუშავებული
და შევსებული გამოცემლობა ილია ჭავჭავაძის ნაწერებისა (10ტომეული) რომლის პირველი
5 ტომი გამოვიდა 1951-1955 წლებში, ილია ჭავჭავაძის აქ დასახელებული აკადებიური გამოცემის
ყოველ ტომს დართული აქვს პავლე ინგოროყვას ვრცელი ტექსოტოლოგიური ნარკვევები და კომენტარები
რომლებმაც წინ წაწიეს ილია ჭავჭავაძის შემოქმედების შესწავლის საქმე და საერთოდ მე-19
საუკუნის ქართული მწერლობის შესწავლის საქმე.
პავლე ინგოროყვას ეკუთვნის აგრეთვე ტექსტოლოგიური შრომები
აკაკი წერეთლის ლექსები რომლებიც დართული აქვს აკაკი წერეთლის საიუბილეო გამოცემის
პირველ 2 ტომს (1940-1941) და აკაკი წერეთლის მხატვრული პროზა რომელიც დართული აქვს
აკაკი წერეთლის აკადემიური საიუბილეო გამოცემის მეოთხე ტომს 1948
პავლე ინგოროყვას რედაქტორობით გამოვიდა ნიკოლოზ ბარათაშვილი
ნაწერების კრებული 1930 წლისა და ვახტანგ ორბელიანის ლექსების სრული კრებული 1948 წლისა.
ასეთია, მოკლედ, პავლე ინგოროყვას მრავალმხრივი და მნიშვნელოვანი სამეცნიერო მოღვაწეობა
მე-19 საუკუნის ქართული მწერლობის შესწავლის საქმეში.
ადგილი ...-(აქ გურამ ასათიანი ვერ კადნიერდება და პავლეს
გვარსაც არ ასახელებს, მას ეუხერხულება, სირცხვილი სწვავს სამაგიეროდ მოჰყავს პაოლოს
სიტყვები, რომელიც პოეტმა ჯერ კიდევ სულ ახალგაზრდა პ.ინგოროყვას უძღვნა):
„გადამეტებით, ტანჯულ დღეებით, წარსული ჰკივის უკუღმართული,
ჩვენ კი უტკბილეს სამოთხეებით გვინდა გავმართოდ მხარე
ქართული...
დავიბრუნდება ის ნეტარება ამაყ დღეებისა გადაჩვეულებს.
თუ პოეზია შეედრება ჯვარზე გასალთულ წმინდა რჩეულიბს.
ძმავ ინგოროყუ! პოეტო აადრე და მერე დარდო წარსულ დიდების:
გულს პოეზია იჭვებით ინგრევს და სისხლს-დაპყრობა პირამიდების.“
და მეორე:
„საუკუნის აღმართძე ჯვარის ზიდვა ასე ხანგრძლივად და
ქედშეუხხრელად მხოლოდ ერთეულებმა შეძლეს... ყოველ ეპოქაში იყვნენ და ალბათ მომავალშიც
იქნებიან ასეთი შინაგანი აღნაგობის, ასეთი პროვიდენციალური მოწოდების პიროვნებები.
ისინი წარსულით საზრდოობენ, მაგრამ მათი უპირველესი
საზრუნავი მომავალია.
ყოველ დროს უნდა ჰყავდეს თუნდაც ასეთი ადამიანი. ამ
რჩეული მოდგმის წყალობით შევინარჩუნეთ ჩვენ ჩვენი თვისტომის ამაყი შეგნება. სწორედ
ასეთმა ადამიანებმა შემოგვინახეს ჩვენ ის, რისი გადარჩენაც თითქოს თეორიულადაც კი შეუძლებელი
იყო; სწორედ მათ გამოსტაცეს ულმობელ დროს, ჟამთა სიავეს, ათასი ურჩხულის ხახას ის,
რაც ყველა ნიშნის მიხედვით თვით განგების მიერ იყო განწირული იავარსაყოფად.
ასეთი ადამიანები უთენებდნენ დიდ ღამეებს სულთმობრძავ
საქართველოს ყველა ძნელბედობის ჟამს და...ყოველი წარღვნის შემდეგ ქვეყანა მაინც სულს
ითქვამდა...
მათი განმარტოებული ფუსფუსი, მათი ჩაღვენთილი სანთლების
უმწეო თრთოლვა, უმზეო სენაკებში მოფარფატე იდუმალ ფიქრთა და ლანდთა შრიალი, ძველ ეტრატებთან,
სიგენ-გუჯრებთან, პალიმფსესტებთან შენივთებული გულითქმა, მათ დაუქანცავ თითებშუა მოწრიალე
თლილნისკარტა, ფრთიან კალმების სუსტი ნახნევი ჩვენს მიწაწყალზე გარდმოვლენილ მრავალ
გრგვინავს გადაფარავს...
...გვჯერა სასწაული გრძელდება. ერთხელ ჯაჭვაწყვეტილი
ხომალდი არასდოდეს დაუშვებს აფრას,, ვინაიდან სხვაგვალ ყალიბისმამულიშვილთა შორის,
ყველა დროს ჰყავდა, ჰყავს და მომავალშიც ამავე გარდაუვალ კანონზომიერებით, უთუოდ ეყოლება,
ერთი ასეთი კაციც.
-თუნდაც ერთი პავლე ინგოროყვა“
დიახ! ეს ამ ინგოროყვაზე ბრძანა, ზამთარში პამიდვრის
ოყვარულმა კაცმა
ახლა კი მოვისმინოთ რა ბრძანა წლის ოთხივე დროს თავის
ქვეყანაზე. უზომოდ შეყვარებულმა ბ-მა ოთარ ჩხეიძემ (ბ-ნი პავლეს დაბადებიდან 85-წლის
თავზე)“
„ასე მგონია მერჩულე გამოსულა, თავისი სენაკიდან-მეთქი,
პავლე ინგოროყვას რომ მოვკრავ თვალსა, გამოსულა დაღლილი წიგნითა, დაღლილი ფიქრით, დაღლილი
სენაკის მდუმარებითა, შუბლი ოდნავ რო გაინიავოს, ოდნავ ღრმადაც რომ ამოისუნთქოს , რო
გაიქარვოს კრთომაცა ოდნავა, მერე შებრუნდეს, შებრუნდეს ისევა, ისევ ჩაიფლოს ფოლიანტებში,
ისევ იძიოს; ისევა სჩხრიკოს, სჩხრიკოს და არკვიოს, ვითარ გამოვვლევთ, ის წინარე ათასწლეულები
ვითარ ვიარეთ, ვითარ მოვედით, მოაღწიეთ აქობამდის,ხან ასე მგონია, მისდგომია ურთულეს
ხვეულებსა ჩვენი წარსულისა საბედისწერო ხვეულებს მისდგომია ერის ხსნისა, თუ გარდაგებისა,
ისე მიცახცახებს თუ ისეცა თრთის თუ შეაჩერებს ან გამოელაპარაკება.
ასეცა მგონია, გადაჰყრიან რაღაც ახალსა ერის სიძლიერის,
ერის სისაღის ერის სიბრძნის დამადასტურებელსა, ახალსა და გამამხნევებელსა, ახალსა და
ამმაღლებელსა, ისე უციმციმებს თვალები ისე გაცქერის წახრილი გასცქერის კამკამა ზეცისა
თუ შორით შრეულსა ვითომ ბედისწერას ვინც თუ განაგებს ან თუ ათამაშებს ბედისწერას.
მაინც ასეა ასე მგონია მერჩულე სწორედ ასეთი იქნებოდა,
ასეთი თხელი გამხდარი,სუსტი, სანთლის შუქზე ამოღამებული თვალებითა, ასე წახრილი, წიგნებზე
წახრილი, წაღუნული დღითა თუ ამითა ასე სუსტი და ასე ძლიერი, სულით ძლიერი, მოუტეხელი,
განრიდებული მიწიერცდუნებათ განწმედილი, განსპეტაკებული, თავგანწირულთა მაგალითებითა
სიკეთისტის თავგანწირულთა .
ისევ სენაკს მიუბრუნდა, თავის სენაკსა ისევ ფიქრებში
აციყვინთება, ისევ კალამს მიუბრუნდება, სანთელიც ისევ თავს დასდგომია, ისევ ადის, ისევე
ირხევა, ისევ უნათებს და ისევ ანათებს.
ესეც ყოფილა ესეც ეყოფა რაღა თქმა უნდა, ოღონდ მაინც
საჩოთიროა, ასე რო ყოვნდება გამოცემა მისი ტომებისა, ისიც აგრეთვე საჩოთიროა ვის აღარაა
რო არა მფარველობდა ეს ჩვენი კურთხეილ;ი აკადემია, ვის აღარაა, მხოლოდ პავლესთვუის
ადგილი ვერ იპოვნა, საჩპთიროა თუ მეტი არა რაც არის იყოს, ან თუ არის მოდი და აბა ნუ
აღიარებ
თუმცადა რაო ასე მგონია მერჩულეც აიტანდა მერჩულეც ასევე
არადა ჩააგდებდა ან თუ ამისთის დროც არ ეოფოდა იმედნი რამაა გასარკვევი ჩვენი წარსულისა,
იმდენი რამაა კიდებ დასაწერი, გამამხნევები, განმამტკიცები, ამამაღლები, იმდენი რამაა
და ისე საჭიროა, ალბათ დღეს უფრო ისე საჭიროა,, გარდაუვალია ისე, იმგვარად, დრო აღარ
დარჩება სხვა არაფრისთვისა სხვა ბულთაგან წამომდგარა ამაღლებული.
რაც არ უნდა იყოს, ასე მგონია, მერჩულეა გამოცხადებული-მეთქი:ანთუ
მოქარდაკე რო ვიყო, პავლე ინგოროყვასაგან გადავიღებდი მერჩულეს სახებასა.
გარდაიცვალა ერთი ორდენით, ერთი მედლით და...თავისი
ხალხის განუსაზღვრელი სიყვარულით მოსილი. გარდაიცვალა მრავალჭრილობაჩაკირული ძველი
ჯარისკაცივით...არც ერთხელ არ დაუკვნესია! მშვიდად დალია სული. წავიდა „დამაშვრალი
და ვალმოხდილი“ როგორც...
წ
მ ი ნ დ ა ს ა ხ ე ბ ა
ეს სათაური გახლავთ ნოდარ დუმბაძის გამოსათხოვარი სიტყვისა:
იმ ნოდარ დუმბაძისა, რომელიც განსვენებულს სინატიფით
უყვარდა.
თურმე ნოდარსაც საოცრად ყვარებია ბ-ნი პავლე.
სხვანაირად დაიწერებოდა განა სიტყვები: „თქვენ თან მოგყვებით
თქვენი ხალხის მდუღარე ცრემლი...“
მივყვეთ თავიდან:
„დღეს ქართველი ხალხი, ქართული მწერლობა და სამეცნიერო
საზოგადოებრიობა, თითოეული ჩვენთაგანი ემშვიდობება დიდ მამულიშვილს, უაღრესად ღვაწლმოსილ
მწერალთა კავშირის ერთ-ერთ დამაარსებელს და უხუცეს წევრს პავლე ინგოროყვას.
რამდენიმე დღის წინ მიოლოცა მას მადლოერებმა ქართველმა
ხალხმა დაბადების ოთხმოცდაათი წელი. დღეს კი იძულებული ვართ, გამოვემშვიდობოთ სათნოებით,
პატიოსნებით ღვაწლითა და კეთილშობილებით გასპეტაკებულ მის წმინდა სახებას.
მისი გარდაცვალება არ იყო ჩვენთვის მოულოდნელი, პირიქით
ჩვენ მუდამ გვანცვიფრებდა ახალგაზრდობაშივე მძიმე, თითქმის უკურნებელი სენით შეპყრო
Mmixeil javaxiSvili ojaxiswevrebis mogonebebidan
pavle ingoroyva da mixeil javaxiSvili
moTxroba
,,tyiskaci’’, romliTac iwyeba mamas Semdgomi drois literaturuli moRvaweoba, Jurnal
,,kavkasionSi’’ gamoqveynda, sadac imdros pavle ingoroyva muSaobda.
mama axlomegobrul damokidebulebaSi iyo masTan da davalebulic iyo miswinaSe, radgan pavle ingoroyvam mis gaTavisuflebaSi monawileoba miiRo.
me kargad maxsovs pavles meuRle qeTevan baqraZe _ keTilSobili da saTno garegnobis qali.
deda da mama saRamo Jams xSirad dadiodnen maTTan stumrad, sadac mwerlebi iyridnen Tavs.
roca mamam
,,tyiskaci’’ dawera, SeuTanxmda pavles, rom saRamoxans is mamasTan Semoivlida da
isini axalnawarmoebs erTad waikiTxavdnen. daniSnul dRes pavle vermisula da amitom
mamas es moTxroba TviTon gaugzavnia misTvis, Tan patara baraTic miuweria: ,,Zmao pavle!
gelodi, armoxvedi. moTxroba sgigzavni. ufro meti gamovida, vidremegona.
imedia pirvel nomerSi dastev. mnaxe. Seni mixeiljavaxiSvili’’.
mamas werili mcire zomis zolian qaRaldze,
fanqriT aris da werili. werils TariRi aruzis. mamas werili da moTxroba ,,tyiskacis’’
avtografi, amJamad pavle ingoroyvas pirad arqivSi inaxeba. moTxrobis da werisTariRi
1923 wlis 3 _4-Si daibeWda. unda aRiniSnos, rom daweris TariRad, SecdomiT 1924
dekemberia miTiTebuli.
1970 wels maisSi, gamomcemloba, ,sabWoTa saqarTveloSi” ingoroyva Semxvda.
saubris dros man mama gaixsena da ai, ramiTxra: ,,1923 wels me Jurnal
,,kavkasionSi’’ vmuSaobdi. mixeilis moTxroba ,,tyiskaci’’ me davbeWde.
misi avtografiSenaxuli maqvs arqivSi. moTxroba dawerilia striqon gamoSvebiT da
avtoris xeliT aris Casworebuli. JurnalSi amave variantiT daibeWda’’.me pavles SevekiTxe,
xomaraferiicoda mamas gvarisa da fsevdonimis Taobaze. ___ ,,1923 wels, me
vurCie mixeils samwerlo asparezze moRvaweoba Tavisi gvariTdaewyo, fsevdonimis gareSe.
__ miTxra b-ma pavlem. mixeili, mwerlobaSi movida publicistikidan da politikidan.
javaxiSvilis gvari ki, Cemia zriT, ase warmosdga:
es javaxiSvilebi javaxeTidan unda iyvnen gadmosulebi. imdros,
rodesac iq muslimanoba Semovida, bevrma miatova es adgilebi da kaxeTisake nwavida.
axlad dasaxlebuli xalxi iyo da gvaric javaxeTisgan warmosdgeba. maT araferi aqvT saerTo sxva javaxiSvilebTan
__ es Cemi piradi mosazrebaa’’.
